Tercüme-i Aynü'l-Hayat'ta şekil ve zaman ekleri (giriş-inceleme-metin-dizinler), 1. cilt

Abstract

İlk çağlardan bu yana insanoğlunun doğayla ilişkisindeki en önemli araçlardan biri hayvanlar olmuştur. Hayvanlardan beslenme, taşıma, ulaşım, giyinme, tedavi vb. maksatlarla yararlanan insan, bunları tanımaya yönelik birçok girişimde bulunmuştur. İslam dünyasında "ilm-i hayevân" (hayvanlar ilmi) sahasının en önemli eserlerinden biri sayılan Demirî'nin (öl. 808/1405) Hayetü'l-Hayevân (773/1372) adlı eseri, taşıdığı bilgi zenginliği açısından birçok araştırmacıya kaynak olmuştur. Çok defa ihtisarları yapılan eserin, Farsçaya ve Türkçeye çeşitli tercümeleri de yapılmıştır. Çalışmamız, Demirî'nin bu eserinin Ömer bin Yunus el-Hanefi tarafından yapılan Arapça ihtisarının Türkçeye tercümesidir. Bâlî Efendi (öl. 980/1572) tarafından tercüme edilen eser (975/1567-68), Demirî'nin Hayatü'l-Hayevân'ıyla benzerlikler göstermesine rağmen farklı bir eserdir. Metnin Latin alfabesine aktarımında, eserin Türkiye kütüphanelerinde bulunan iki nüshasından da yararlanılmış, nüsha farklılıkları dipnotlarla gösterilmiştir. Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler bölümlerinden oluşan çalışmamızın inceleme bölümünde şekil ve zaman ekleri işlevsel olarak ele alınmış ve metin içindeki kullanımları örneklerle verilmiştir. Metin bölümünden sonra çalışmamızın dizin/sözlük bölümü gelmektedir. "Genel Dizin" olarak adlandırılan bu bölümde metinde geçen sözcüklerin anlamları verilmiştir."Genel Dizin"den sonra, metinde kullanılan eklerin bulunduğu bir "Ek Dizini" yer almaktadır. Birçok kez tercümesi yapılan Hayetü'l-Hayevân'ın farklı bir ihtisarının tercümesi olan bu eser, gerek söz varlığı açısından gerekse Hayetü'l-Hayevân'da bulunmayan bazı batıl uygulamalardan bahsetmesi açısından değerlidir. 16. yüzyıla ait tercüme bir eserin, Latin alfabesine aktarılması, sözlüğünün oluşturulması ve şekil ve zaman eklerinin metin bağlamında incelenmesi önem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Tercüme-i Aynü'l-Hayat, Bâlî Efendi, Halk Hekimliği, Hayvanlar İlmi,Şekil ve Zaman ekleri.

Ever since the historic ages, animals have been one of the primary instruments of human-nature relationship. People have made use of animals for food, carriage, transportation, clothes, cure and so on. People also have attempted to get to know animals in many ways. Considered to be one of the outstanding pieces of "ilm-i hayevân" (study of animals) in Islamic world, Hayetü'l-Hayevân (Life of Animals) (773/1372), written by Demirî (died 808/1405), have functioned as a resource for numerous researchers due to its abundance of information. This piece of literature have been abridged and also translated into Persian and Turkish many times. This study of ours is the Turkish translation of Arabic abridgement, by Ömer bin Yunus el-Hanefi, of Demiri's literary work. Translated by Bâlî Efendi (died 980/1572), this work of literature (975/1567-68) is different from Demirî's Hayatü'l-Hayevân although they bear certain similarities. During the transliteration of the text to the Latin alphabet, both copies of the work in libraries of Turkey have been used and the differences between these copies have been shown in footnotes. Our study here consists of Introduction - Research - Discourse - Index parts. In the research part, affixes of form and time have been discussed functionally and examples of usage have been quoted from the text. Discourse part is followed by index / dictionary part. Named as "General Index", this part includes definition of words in the text. "Index of Affixes", right after the general index, covers the affixes used in the text. Being a translation of a different abridgement of Hayetü'l-Hayevân, which has been translated many times, this work of literature is valuable because of its vocabulary that composed as well as its inclusion of some superstitious practices not mentioned in Hayetü'l-Hayevân. Transliterating a 16th century translation to Latin alphabet, formation of its dictionary and discussion of affixes of form and time on the discourse is a work of great significance. Key Words: Tercüme-i Aynü'l-Hayat, Bâlî Efendi, Folk Medicine, Study of Animals, Affixes of Form and Time.