Zosımus’un pagan perspektifinden Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşü: Hıstorıa Nova örneği

Abstract

II. yüzyılda Roma İmparatorluğu topraklarında Hıristiyanlığın yayılmaya başlaması, III. yüzyılda ortaya çıkan bunalım sürecinde meydana gelen iç savaşlar ve sınır bölgelerinde artan barbar tehlikesi ile IV-V. yüzyıllarda devam eden taht kavgaları ve teolojik tartışmalar Roma İmparatorluğu'nun değişen karakterinin ana faktörleridir. III. yüzyıldan itibaren imparatorluğu her anlamda olumsuz yönde etkileyen bu faktörler bugün yüzlerce araştırmanın ana konusunu oluşturan gerileyiş ve çöküş sürecinin doğmasına sebep olmuştur. Geç Antikçağ pagan ve Hıristiyan tarih yazarlarının eserlerinde detaylı bir biçimde ele alınan sürecin çağdaş yorumları modern tarih araştırmalarının yönünü belirlemiştir. Örneğin Edward Gibbon'un imparatorluğun Hıristiyanlaşması ve barbarlaşması sonucu zayıflamaya başladığı yönündeki iddiası Geç Antikçağ pagan tarih yazarı Zosimus'un Historia Nova adlı eserinde sunduğu görüşlerine dayanmaktadır. İS V.-VI. yüzyıllarda yaşamış ve VI. yüzyılın ilk çeyreğinde Grekçe olarak altı kitaplık bir "Roma Tarihi" kaleme almış olan Zosimus, eserinde gelecek nesillere Roma İmparatorluğu'nun çöküşünün nedenlerini açıklamayı amaçlamıştır. Eser, Augustus'un imparatorluğundan Diocletianus'un yönetimine kadar kısa bir özetle başlamakta ve Got kralı Alaric'in 410 yılında Roma'yı işgali ile son bulmaktadır. Geleneksel Roma tanrılarına bağlı olan yazar, Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden uyguladıkları politika sebebiyle özellikle Hıristiyan imparatorları sorumlu tutmuş ve imparatorluğun yıkılmasını eski Roma tanrılarının intikamı olarak görmüştür. Bu bağlamda dönemin Hıristiyan yazarları tarafından övülen Constantinus ve I. Theodosius Historia Nova'da uğursuzlukların nedeni olduğuna inanılarak suçlanırken, paganizmin gelişimi için çabalayan Iulianus övgü dolu sözlerle anılmıştır. Çalışmamızın temel amacı Roma İmparatorluğu'nun değişim-dönüşüm sürecini Zosimus'un Historia Nova adlı eseri aracılığıyla gözden geçirmek ve yazarın imparatorluğun çöküşü üzerine yaptığı yorumların bir değerlendirmesini sunmaktır. Bu amaçla Zosimus'un anlattıkları pagan ve Hıristiyan antikçağ tarih yazarlarının eserlerinde verdikleri bilgilerle karşılaştırma yöntemiyle analiz edilmiş ve Historia Nova'nın özgünlüğü sorgulanmıştır. Böylelikle Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkıldığı ve Bizans İmparatorluğu'nun doğduğu döneme dair çok önemli bir kaynak niteliği taşıdığı kabul edilen Historia Nova'nın farklı antik kaynaklar ışığında incelenmesi ile Roma tarihi çalışmalarına yeni bir yorum getirilmeye çalışılarak alana dair araştırmalara katkı sağlamak hedeflenmiştir.

The spread of Christianity in the second century, civil wars that occured during the third century crisis and the increasing barbarian threat along the borders as well as theological debates and the fights for the throne that continued in the fourth and fifth centuries are the key factors of the changing character of the Roman Empire. These factors that effected the empire negatively in every aspect caused the process of decline and fall, which is the main topic of the hundreds of studies today. The contemporary interpretations of the process which was discussed in detail in the works of the pagan and Christian historians of Late Antiquity have led the direction of the modern history researches. For example, Edward Gibbon's claim that the empire was weakened by the Christianization and barbarization process was based on the opinions that were declared in Historia Nova by Zosimus, the pagan historian of Late Antiquity. Zosimus who lived between the fifth and sixth centuries A.D. and wrote a "Roman History" composed of six books in Greek in the first quarter of the sixth century, aimed at explaining the causes of the fall of the Roman Empire for the future generations. The piece starts with a brief summary of the empire of Augustus to the rule of Diocletianus and it ends with the invasion of Rome by the Gothic King Alaric in 410. The author, committed to the traditional Roman gods, held especially the Christian emperors responsible for the fall of the Roman Empire due to their policies and perceived the fall of the empire as the vengeance of the old Roman gods. In this context, while Constantinus and Theodosius I who were praised by the Christian writers of the period were condemned for being responsible for the curse, Iulianus who worked for the advancement of paganism was commemorated with praises in Historia Nova. The main purpose of our research is to review the process of change and transformation of the Roman Empire through Zosimus' Historia Nova and to present an evaluation of his comments on the fall of the empire. For this purpose, the narrative of Zosimus is analyzed by its comparison to the information that takes place in the pieces of other pagan and Christian historians of Late Antiquity and the originality of Historia Nova is questioned. In this way, it is intended to contribute to the field by attempting to make a new comment on the Roman history researches through examining Historia Nova, which has been accepted as a significant source for the period in which the Western Roman Empire fell and the Byzantine Empire was born, in the light of the different sources of antiquity.