Yûsuf Hakîkî Baba dîvânı’nın dinî- Tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar bakımından tahlili

Abstract

Dîvân edebiyatının tarihsel gelişimini bilmek ve bu süreçte görülen yapısal değişimleri inceleyebilmek için öncelikle konuyla ilgili metinlerin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tespiti takiben, aynı zamanda bir dil hazinesi olan Dîvân edebiyatı ürünleri, kendilerinden önce ve sonraki eserler arasındaki bağlantıları bulmak ve aralarındaki muhtemel etkileri ortaya koymak adına tek tek incelenmelidir. Dîvân edebiyatı alanında yapılan tahlil çalışmaları, şâirlerin hayâl dünyalarındaki zenginliklerin yanı sıra, içinde yaşadıkları topluma ilişkin dinî, sosyal ve kültürel unsurları ortaya koymak adına da büyük önem arz etmektedir. Bu çerçevede, 15. yüzyılda, Aksaray'da Bayrâmiyye tarikatının mümessili konumunda olan Yûsuf Hakîkî Baba'nın Dîvânı'nda yer alan dinî ve tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar üzerinde çalışmaya karar verilmiştir. Tasavvufî içerikli manzum ve mensur tarzda başka eserler de yazmış olan Yûsuf Hakîkî Baba, tasavvuf edebiyatı bakımından önemli bir mutasavvıf şâir ve nâsir olarak bilinmektedir. Çalışmamızda, öncelikle söz konusu dîvânda geçen dinî ve tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar belirlendikten sonra, fişlenen her bir unsurun geçtiği beyit ya da bentler derinlemesine irdelenmiştir. Çalışmada ayrıca, dinî ve tasavvufî mânâda ortak anlam ve imgelere sahip dinî-tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar bir araya getirilerek, şâirin tasavvur biçimi ve saptanan unsurların, hangi sınırlar içinde, ne gibi hayâllere konu olduğu gösterilmeye çalışılmıştır.

In order to know the stages of historical development of the Diwan literature and to be able to examine structural differences seen in this process, first of all it is necessary to determine related texts to subject. Following by this determination, it should be examined one by one the products of Diwan's literature, a language treasure at the same time, in order to find the connections between before and after works and to reveal possible impacts between them. The continuation of the analysis studies in the field of Diwan literature is of great significance in order to reveal besides the wealth in feelings and imaginary world of the poets, to indicate the religious, social and cultural elements related to the society in which they live. In this frame, we have decided to examine on religious and sufistic word, expression and notions in diwan of Yusuf Hakiki Baba who is in the position of the leader of the Bayramism in Aksaray in the 15th century. Yusuf Hakiki Baba who had written various works in verse and in prose with sufistic context, is known as an important sufi poet and prose-writer in the field of literature of Sufism. In our work, after the religious and sufistic word, expression and notions which are found in the diwan in question were primarily determined, the couplets or the weirs in which each notion passed were examined thoroughly. In the study, by being brought together religious and sufistic word, expression and concepts with common meanings and images in religion and sufistic meaning, was tried to be showed not only the shape of imagination of the poet but also the influence on imaginations of notions mentioned in the frontier of this mentality.