Türkiye’ye tersine beyin göçü : nitel bir araştırma

Abstract

Göç, geçmişten günümüze tarihin tüm dönemlerinde önem arz eden bir olgudur. Göç hareketleri içerisinde beyin göçü de 1960'lardan itibaren özellikle küreselleşme süreciyle birlikte, ülkeler açısından üzerinde durulan bir konu olmaktadır. Dünyada beyin göçü hareketliliğinde; beyin göçü alma ve beyin göçü verme durumlarına göre ülkeler politikalar oluşturmaktadırlar. Beyin göçü alan ülkelerin başında; ABD, Kanada, Avustralya ve İngiltere gibi gelişmiş ülkeler gelmektedir. Bu ülkeler beyin göçünü çekmek için yüksek nitelikli bireylere imkanlar sunmaktadırlar. Beyin göçü veren ülkeler ise; beyin göçü alan bu gelişmiş ülkelerin beyin göçü çekme politikalarına karşı önlemler alma ihtiyacı duymaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkeler; gelişmiş ülkelere verdikleri kayıpları geri kazanmak için tersine beyin göçü politikaları uygulamaktadırlar. Beyin göçü veren ülkelerden Hindistan, Çin, Güney Kore, Tayland ve Tayvan gibi ülkeler, bu konudaki kayıplarını engellemek için tersine beyin göçü anlamında birçok politika ve projeye yer vermektedir. Beyin göçü türlerinden olan tersine beyin göçü de beyin göçü kaybı yaşayan gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelerdeki yüksek nitelikli bireylerini ülkelerine çekme sürecidir. Bu çalışmada; tersine beyin göçü konusuna ilişkin olarak dünyadaki gelişmiş ülkelerin beyin göçü çekmesine ilişkin uyguladıkları politikalara karşılık, beyin göçü veren gelişmekte olan ülkelerin tersine beyin göçü politikalarına yer verilmiştir. Tersine beyin göçü konusu dünyadaki ülkelerin olduğu gibi Türkiye'nin de gündeminde olan bir konudur. Bununla ilgili olarak Türkiye'de; TÜBİTAK, ASELSAN, HAVELSAN ve birçok kurumun projeler ve politikalar geliştirdiği bilinmektedir. Bu çalışmada; beyin göçü ve tersine beyin göçü konusunda dünyadaki belirlenen ülkelerin ve Türkiye'nin mevcut politikaları değerlendirilmiştir. Araştırma olarak, Türkiye'ye döndükten sonra kamu kurumlarında, özel kurumlarda ve kamu özel iştiraklerinde çalışmaya başlayan yüksek nitelikli bireylerle yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilerek, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yapılmıştır. Yüksek nitelikli bireylerin tersine beyin göçü süreçlerine ilişkin verdikleri cevaplar, nitel analiz programı olan NVivo 12 Plus programı ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgularda; yüksek nitelikli bireylerin beyin göçü gerçekleştirmelerinde mesleki kazanımları için yurt dışında aldıkları eğitimin etkili olduğu, yurt dışında çalışma hayatı ve günlük hayata uyum sürecinde uyumu kolaylaştıran ve zorlaştıran faktörler olduğu, Türkiye'ye tersine beyin göçü gerçekleştirmelerinde de iş faktörlerinin, ülkelerine hizmet etme isteklerinin ve ailevi faktörlerin etkili olduğu, tersine beyin göçü sonrası Türkiye'de işe başlama süreci ile ilgili olarak; işe girmelerinde iş ilanları ve bursun etkili olduğu, çalıştıkları kurumlarda çalışma sebebi olarak da kendilerine sunulan çalışma imkanlarının etkili olduğu, Türkiye'ye tersine beyin göçünün gerçekleşmesi ve artması ile ilgili tavsiyelerinde çalışma ilişkilerinin düzenlenmesinin ve bilimsel desteklerin artmasının ön plana çıktığı anlaşılmıştır.

Migration has always been an important phenomenon in history. Especially with the globalization period starting in 1960s, brain drain among migration movements has been an important subject for countries. In terms of global brain drain movement, countries form policies based on their brain drain receiving and giving conditions. Developed countries such as USA, Canada, Australia and England are the main brain drain recipient countries. These countries give opportunities to high qualified individuals to attract the reception of brain drain. Countries giving brain drain need to take precautions against the brain drain receiving policies of these developed countries. Especially developing countries apply reverse brain drain policies to recover their losses to developed countries. India, China, South Korea, Thailand and Taiwan among the countries giving brain drain apply many reverse brain drain policies and projects to prevent losses in this field. In developing countries giving brain drain, reverse brain drain as a type of brain drain is the phase of attracting high qualified individuals in developed countries to their own countries. Reverse brain drain policies of developing countries giving brain drain versus the policies applied by developed countries to attract brain drain were covered in this study. Just like other counties, reverse brain drain is a subject covered in Turkey's agenda. Many institutions such as TUBITAK (Scientific and Technological Research Council of Turkey), ASELSAN (Military Electronics Industries) and HAVELSAN (Air Electronic Industry and Trade) in Turkey are known to develop projects and policies on this subject. The present policies on brain drain and reverse brain drain in Turkey and countries chosen worldwide were evaluated in this study. As research, a case study among qualitative research methods was made through semi-structured interviews with high qualified individuals who started to work in public institutions, private firms and public-private partnerships after returning to Turkey. Responses provided by high-qualified individuals to questions on reverse brain drain phases were analyzed with NVivo 12 Plus program which is a qualitative analysis program. Based on acquired findings, it was understood that the occupational education taken abroad was effective for high-qualified individuals for making brain drain, there were factors making the adaptation to the daily or professional life abroad easier or more difficult, factors for brain drain from Turkey were professional factors, willingness to serve to their countries and familial factors and finally regarding the phase of starting to work in Turkey; job postings and scholarship were effective for finding jobs in Turkey, professional opportunities provided were effective as the cause for working in those institutions and organizing professional relations and increasing scientific support stood out in their suggestions for accomplishing and increasing reverse brain drain to Turkey. Differences were detected in the responses of high-qualified individuals depending on the institutions they work in Turkey after making reverse brain drain to Turkey.