ABD perspektifinden Henry Kissinger etkisinde Türk-Amerikan ilişkileri (1969-1977)

Abstract

Günümüzde 96 yaşında olan Dr. Henry Kissinger, ABD'ye Ulusal Güvenlik Danışmanı (1969-1975) ve Dışişleri Bakanı (1973-1977) olarak iki Başkan Richard Nixon ve Gerald Ford dönemlerinde hizmet etmiştir. Görev yaptığı süreçte büyük çoğunluk Amerikan dış politikasına yönelik kararları tek başına almış ve her iki başkanı kendi politikaları için ikna etmiş ve yönlendirmiştir. Bu yüzden Kissinger, Amerikan dış politikasına yönelik 1969-1977 yılları arasında alınan neredeyse tüm kararlardan sorumlu tutulmaktadır. Bundan öte Kissinger göreve gelir gelmez geleneksel Amerikan dış politikasını çatışmadan iş birliğine taşıyarak büyük bir adım atmıştı. Bu doğrultuda sahip olduğu güçlü diplomasi yeteneği sayesinde Vietnam Savaşı'nı sona erdirmiş ve Çin-SSCB'ye yönelik izlediği politikalar ile iki ülke ve ABD arasındaki gerilimi azaltmayı başarmıştır. Amerikan Yüzyılı idealinin tutkulu savunucularından biri olan Kissinger'ın Türkiye algısı ve Amerikan dünya düzeni içerisindeki yeri oldukça keskindi. Ona göre, Türkiye stratejik konumu nedeniyle Amerikan çıkarlarının korunması bağlamında kritik öneme sahip bir ülkeydi. Dolayısıyla, görev yaptığı dönemde Yunanistan'a nazaran Türkiye'ye daha olumlu yaklaşmakta ve Türkiye'yi öne çıkarmaktaydı. Kissinger görev yaptığı dönemde Kıbrıs, Anti Amerikancılık ve afyon ekimi gibi üç önemli meseleyi öne çıkarmıştır. Onun Türkiye ve İsrail odaklı siyasi yaklaşımı Türkiye'nin Kıbrıs meselesinde, özellikle 15 Temmuz 1974'te Makarios'a yönelik gerçekleştirilen askeri darbenin akabinde Kıbrıs'ta taksim planın gerçekleşmesini sağlamıştır. Kısaca ifade etmek gerekirse bu çalışmanın amacı Kissinger'ın Türk-Amerikan ilişkilerine etkisini Amerikan perspektifinden, Amerikan belgeleri ve kaynakları kullanarak ortaya koymaktır. Amerikan perspektifinin ortaya konulmasıyla akademisyenler tarafından günümüze kadar göz ardı edilmiş bir dönemi ortaya koymaktır. Anahtar Kelimeler: Kissinger, Türkiye Kıbrıs, Anti Amerikancılık, Afyon

Dr. Henry Kissinger, 96 years old foreign policy guru served as a national security advisor (1969-1975) and the secretary of state (1973-1977) under two presidents Richard Nixon and Gerald Ford. During his term of office, he mostly acted as the sole decision maker of crucial foreign policy issues by convincing and directing both of them to follow his policies. Therefore, he has been regarded as the main actor of American foreign policy decisions taken between 1969 and 1977. Apart that he was able to transform traditional American foreign policy from an era of confrontation into the era of negotiation remarkably. With his unique talent for diplomacy, he achieved to end Vietnam War, eased the tension with two major global player USSR and Chine by using remarkable intellectual capacity, diplomatic skills and experiences. As the avid supporter of American Century ideal, Kissinger had a tangible perception for the place of Turkey in the American world order. He has regarded Turkey as the crucial state for the perseveration of American interest due to her strategic location. Thus, he positioned her more preferable position against Greece that's why he shaped his foreign policy towards Turkey by focusing on three main issues which were Cyprus, anti-Americanism and opium plantation issue. His pro Turkish policies and pro Israelite approach created an opportunity for Turkey to partitioning Cyprus by military campaign after the coup d'état against Makarios in Cyprus on 15th July 1974. In brief this study aims at investigating the impact of Kissinger on Turkish-American relations and presenting the American perspective by using the American archives and sources. By presenting American perspective it shed light on the period which mostly overlooked by academicians so far. Key Words: Kissinger, Turkey, Cyprus, Anti Americanism, Opium