İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Teşkilat-ı Mahsusa üyesi bir subay olan Ruşeni Bey'in hayatı bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Araştırmada kronolojik sıra takip edilerek, II. Meşrutiyet döneminden başlayarak Ruşeni Bey'in askeri ve siyasi faaliyetleri ile beraber fikri dünyası incelenmiştir. Ruşeni Bey, Birinci Dünya Savaşı esnasında görev yerini terketmesi nedeni ile cezai hükmü bulunmasına rağmen İran coğrafyasında istihbarat faaliyetlerinde bulunmuş, İran aşiretlerini Osmanlı safhına çekmeye çalışmıştır. Ruşeni Bey, İran'ı aşan ve temelinde Panturkizmin de bulunduğu Panislamist ruh taşıyan hedeflerini gerek hazırladığı raporlarda gerekse 1918 yılında Tahran'da basılan eseri Ruşeni'nin Rüyasında dile getirmiştir. İran'dan sonra Çarlık Rusya'sının Birinci Dünya Savaşından çekilmesi ile doğan boşluktan yararlanarak Kafkasya'da Türkiye yanlısı siyasi bir oluşum çabası içine giren Ruşeni Bey'in Panturkist hedefleri Osmanlı Devleti'nin 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşmasını imzalamasından sonra anlamını yitirmiştir. Buna rağmen herhangi bir resmi hizmette bulunduğuna dair delil elde edilememekle beraber istihbarat çalışmalarına İran'da devam ettiği anlaşılan Ruşeni Bey, İran'da tutuklanıp serbest bırakıldıktan sonra Türkiye'ye dönmüş ve Türk Ocağı'nda İran aleyhine bir konferans vermiştir. Bu konferansın İran ve Türkiye arasında yarattığı küçük çaplı krizden sonra kısa süreli olarak Kudüs Konsolosluğu yapan Ruşeni Bey, bu görevinden sonra 1932-1943 yılları arasında Samsun Milletvekilli olarak TBMM'de görev yapmıştır. Ruşeninin Rüyası, İran'ın İç Yüzü ve Din Yok Milliyet Var adlı eserleri kaleme alan Ruşeni Bey, 1953 yılında vefat etmiştir.
The life of Ruşeni Bey, a military officer who was a member of the Party of Union and Progress and Teşkilat-ı Mahsusa, formed the basis for the study. The research complied with the chronological order and explored Ruşeni Bey's military and political activities along with his world of ideas starting from II. Constitutional era. Despite having criminal conviction due to deserting the duty station during I. World War, Ruşeni Bey engaged in intelligence gathering activities across Iranian area and attempted to bring Persian tribes into the fold of the Ottomans. Ruşeni Bey prepared reports and wrote Ruşeni's Dream that was published in 1918 in Tehran, in which he expressed his targets that bore Panislamist spirit based on Pan-turkism that transcended Iran. The retreat of Czarist Russia from the I. World War made a gap and Ruşeni Bey went into the effort of a political formation across Caucasus that favoured Turkey after his efforts in Iran; however, his Panturkist goals became meaningless after the Ottoman Empire concluded Armstice of Moudros in 30th October, 1918. Although no evidence exits that he served officially, he is thought to have carried on with his intelligence activities in Iran. After he was arrested and released in Iran, he returned to Turkey and lectured in the Turkish Hearth against Iran. After an eventual minor crisis between Iran and Turkey, he served as a short-term Consul of Jerusalem. Then, he performed his duty as a PM of Samsun between 1932-1943 in GNAT. His works are Ruşeni's Dream, True Colours of Iran and No Religion but Nation. Ruşeni Bey died in 1953.
