Türkiye finansal raporlama standartlarında mesleki yargı kullanımı gerektiren durumlar : İSO 500 ve BIST şirketleri üzerine uygulama

Abstract

Mesleki yargı standartların ve prensiplerin uygulanması esnasında, bu standardın veya prensibin karar alınmasında ihtiyaca yeterli olmaması sonucunda doğan boşluğu doldurmak üzere yapılan bir uygulamadır. Mesleki yargı, gerekli özen, tarafsızlık ve dürüstlük altında ve meslekle ilgili standartlar doğrultusunda, deneyimli ve bilgili (ehliyetli) kişilerce gerçekleştirilen yargıdır. Mesleki yargı kavramının çıkış noktasını, firmalara özgü olan durumların finansal tablolara gerçek boyutları ile yansıtılması ihtiyacı oluşturmaktadır. Bu durum muhasebe standartlarının ilke bazlı olmasından kaynaklanmaktadır. Mesleki yargı kullanımı ile alınan kararlar muhasebe yöneticisinin keyfi davranışlarına göre değil, belgelendirebileceği ve işletme dışındaki üçüncü kişilerinde firma hakkında en doğru bilgiye ulaşabileceği şeklinde olmalıdır. Çünkü standartlar kapsamında uygulanan mesleki yargı kullanımı, finansal raporlamada da farklılıkların oluşmasına neden olabilir. Bu noktada muhasebe yöneticileri tarafından doğru mesleki yargı kullanımının ne zaman ve nerede olması gerektiği sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışma aracılığıyla Türkiye de çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren firmaların muhasebe yöneticilerinin, standartlar kapsamında mesleki yargı uygulamalarının nasıl gerçekleştiği; yaş, cinsiyet, mesleki tecrübe, ilgili firmanın borsa ya da İSO 500 kapsamında olup olmaması, mesleki ünvanının etkileri uygulanan anket aracılığıyla değerlendirilmiştir. Bu noktada mesleki yargı uygulamalarının reel sektördeki tam karşılığının nasıl olduğunun değerlendirilebilmesi açısından; bu uygulamalı çalışmanın hem teorisyenlere hem de uygulamacılara önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda tez çalışması dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Türkiye Muhasebe Standartları ve mesleki yargı kavramı ayrıntılı olarak incelenmiştir. İkinci bölümde her bir standart metninde mesleki yargı kullanımını gerektiren durumlar dörtlü sınıflamaya tabi tutularak ayrı ayrı tespit edilmeye çalışılmıştır. Mesleki yargının alt bileşenleri tahmin gerektiren yerler, alternatifler arası seçim, meslek mensubunun takdirinde olan durumlar ve işletme yönetiminin takdirinde olan durumlar olarak dört grupta toplanmıştır. Üçüncü bölümde ise İSO 500 ve BIST 100 firmalarında mesleki yargı kullanımını gerektiren durumların tespiti için uygulanan anket bulgularına yer verilmiştir. Tüm firmalara anket formu elektronik ortamda gönderilmiştir. Anket formlarının özellikle üst düzey muhasebe yöneticileri tarafından doldurulması talebinde bulunulmuştur. Çünkü muhasebe sürecinde mesleki yargı uygulamalarına nihai karar verici olarak üst düzey yöneticilerin kararları esas alınmaktadır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde SPSS 20.0 for Windows paket programı kullanılmıştır. Dördüncü bölümde ise elde edilen bulgular, meslek mensuplarının çoğunlukla, mesleki yargının alt bileşenleri olarak tanımladığımız gruplamada " şirketin gerçek durumunu gösteren yöntemi" tercih ettiklerini desteklemektedir Meslek mensuplarının mesleki yargıyı kullanım düzeyi en fazla 31-40 yaş aralığında gerçekleşmektedir. Ayrıca bu meslek mensuplarının önemli bir bölümü SMMM ünvanına sahip olup, TFRS'yi kullanma süresi arttıkça, mesleki yargıyı kullanma tercihleri "şirketin gerçek durumunu gösteren yöntem" olma eğiliminde olmaktadır. Genel olarak bu seçenek erkek meslek mensuplarında yoğun olarak tercih edilirken, ilgili firmanın BIST ya da İSO 500 kapsamında olması mesleki yargının kullanımını etkilememektedir. Bu durum aynı bilgi deneyim ve tecrübeye sahip meslek mensuplarının, farklı sektörlerde dahi mesleki yargıyı kullanma tercihlerinin birbirine benzer ve genel olarak "şirketin gerçek durumunu gösteren yöntemi tercih etme" yönünde olduğunu destekleyen bir sonuçtur. Anahtar kelimeler: Mesleki Yargı, TFRS, Muhasebe, Türkiye, Takdir Yetkisi

During the application of professional judgment standard and principles, an application was made to fill the gap left by the lack of a need in the decision of this standard or principle. Professional judgment, under required attention, impartiality and integrity and in line of occupational standards, is carried out by experienced and knowledgeable people. The lack of reflected with the actual size in the financial statements at the company's particular situations forms the starting point of the concept of professional judgment. This situation stems from the based-priciples accounting standards. Decisions with the use of professional judgment is not only based on arbitrary behavior of the accounting manager but it also could be certificated and achieved the most accurate information about the company by third parties outside the company . Because the use of professional judgment implemented under standard may cause differences in financial reporting. At this point, a question arises that when and where the correct use of professional judgment by the account managers should be. Through this work, how it takes place within the scope of standards of professional judgment applications of accounting managers of companies operating in various sectors in Turkey is evaluated by means of questionnaire in terms of the effects of age, gender, professional experience, the related company covered by BIST or İSO 500 or not and occupational title. At this point, in terms of the evaluation of the full response for the application of professional judgment in the real sector; it is thought that this practical work contributes significantly to both practitioners and theorists. The thesis in accordance with the above description is divided into four sections. In the first section, International Financial Reporting Standards and the concept of professional judgment have examined in detail. In the second section, situations requiring the use of professional judgment has been tried to specify separately by subjecting to the quad classification in each standard text. These are as follows; subcomponents of professional judgment points which require estimate, choice between alternative, circumstances at the discretion of the profession and circumstances at the discretion of the company management. The third section includes the survey findings applied for the detection of circumtances requiring the use of professional judgment in İSO 500 and BIST 100 companies. Survey forms were sent to all firms via e-mail. It is specifically requested that the questionnaire to be filled by senior accountants. Because, senior management's final decisions are the last decisions on the professional judgment application on accounting process. During the evaluation of research data SPSS 20.0 for Windows package has been used. In fourth section, the findings illustrates that at the class identified as subcomponenets of professional judgment, proffesions generally opt "the method representing the actual position of the company". The level of use of professional judgment of professions is between in mostly 31-40 year age range. In addition, a significant part of these professions have a CPA title and when TFRS usage time increases, choice of usage of professional judgment tends to be "the method representing the actual position of the company ". In general this option was preferred in mostly by male professions. However, the related company covered by BIST or İSO 500 does not affect the usage of professional judgment. This result supports that the proffesions', who have same knowledge, experience and professional experience, usage of professional judgment choice have similar results even in different sectors and "the preferred method representing the actual position of the company " is a result that supports this direction. Key Words: Professional Judgment, TFRS, Accounting , Turkey, Discreaction of Power.