İkinci Meşrutiyet döneminde Bitlis sancağı (1908-1914)

Abstract

II. Meşrutiyet yılları Osmanlı Devleti için önemli olayların yaşandığı bir dönemdir. İttihat ve Terakki Cemiyeti liderliğinde ilan edilen Kanun-ı Esasi ile ülkede her yönüyle yeni bir sürece başlamıştır. Cemiyet, iktidara doğru yürürken hukuki, siyasi ve iktisadi alanlarda merkezden başlayarak yeni bir düzen inşa etmek istemiştir. Bu süreçte doğu vilayetleri, kendisinden önceki yirmi yıl içinde cereyan eden olaylar ve etnik unsurlar arasında yaşanan çatışmalar sebebiyle karışık bir durumdadır. Ülkenin en az gelişmiş olan bölgesi de yine bu bölgelerdir. Etnik ihtilaflar ve gelişmişlik açısından doğunun en problemli vilayetlerinden birisi Bitlis'tir. Tarihin en eski devirlerinden beri önemli bir yerleşim merkezi olan Bitlis, XVIII. yüzyılda eski önemini yitirmiş, 1878 yılında vilayet merkezi olunca tekrar canlanmaya başlamıştır. Ahlat, Hizan ve Mutki gibi önemli yerleşim birimleri olan Bitlis Sancağı, ele aldığımız dönemde özellikle adalet, eşitlik ve kardeşlik ilkelerinin uygulanmaya çalışıldığı bir merkez olmuştur. Ancak bu dönemde Bitlis için söylenebilecek şey meşrutiyetin bölgede başarısız olduğudur. Ermenilerle Kürt aşiretleri arasındaki arazi ihtilafları, asayiş olayları incelenen belgelerde, ulusal ve uluslararası basında en çok yer alan olaylar olmuştur. Bu başarısızlıkta Rusya ve misyoner faktörleri de önemli birer etken olmuştur. Bitlis Sancağında eğitim, sağlık, ziraat, hayvancılık ve ticaret ülke genelinin gerisindedir. Halk daha çok hayvancılıkla geçinmektedir. Ticaret daha çok bu hayvansal ürünler üzerinden yapılmaktadır. Anahtar kelimeler: Bitlis, Merutiyet, ittihat ve Terakki, Kürtler, Ermeniler

The years of Second Constitution were a period of significant events for the Ottoman Empire. The country entered a new period with the declaration of the Constitution under the leadership of the Committee of Union and Progress. While coming to power, the Committee of Union and Progress wanted to build a new order in legal, political and economic spheres starting from the centre. During this period, Eastern Anatolia was in a chaotic atmosphere due to the events of previous twenty years and clashes between ethnic groups. The least developed region of the country was, too, the Eastern Anatolia. Bitlis was one of the worst provinces of the East in terms of underdevelopment and ethnic conflicts. As an important settlement since ancient times, the city lost its importance in the 18th century then began to revive in 1878 when it was turned into province. Having important settlements such as Ahlat, Hizan and Mutki, the province of Bitlis has been a center in which especially the principles of justice, equality and fraternity tried to be deployed in the discussed period. However, it could be fairly said that constitutionalism failed in Bitlis during this period. Land dispute between the Armenians and the Kurdish tribes and unrests were the most cited events in the documents and national and international press. Russia and missionary activities were also considerable factors in this failure. Education, health, agriculture, livestock and trade of Bitlis were behind the average of the country. Animal husbandry was most common way of livelihood. Trading was almost based on animal products. Keywords: Bitlis, Constitutional Era, The Union and Progress, Kurds, Armenians