Modern dönem batı literatüründe Abbâsî ihtilâli

Abstract

Abbâsî ihtilâli, Hilafet'te Emevîler'in yerini Abbâsîler'in almasına yol açan olaylar dizisinin tamamı olarak tanımlanabilir. Bu olaylar dizisinin 100 (718-719) yılı ile başlayıp, 132 (750) yılıyla sonlandığı kabul edilmiştir. İhtilâl ile doksan yıla yakın hüküm sürmüş olan Emevî Devleti yıkılmıştır. Böylece, Emevî hanedanının yerine, Hz. Peygamber'in amcası Hz. Abbas'ın soyundan gelen ve beş asra yakın tarih sahnesinde kalacak olan Abbâsî hanedanı iktidara gelmiştir. Abbâsî ihtilâli, 19. yy. sonundan günümüze kadar modern dönem batı literatürünün İslâm tarihi çalışmalarında önemli bir yere sahip olmuştur. Yüzyılı aşkın bir süredir bilim adamları tarafından Abbâsî ihtilâli hakkında çok sayıda müstakil eser kaleme alınmıştır. Bu sayede konu ile ilgili pek çok teori ileri sürülmüş ve geniş bir literatür ortaya çıkmıştır. Hatta, araştırmacıların bir asırdan fazla bir süredir kafa yorduğu bu konu hakkında farklı ekoller ortaya çıkmıştır. Bu tezde Abbâsî ihtilâli hakkında yazılan mevcut literatür üzerinden modern dönem tarihçilerinin görüşleri değerlendirilmiş, bir asrı aşan süre boyunca ortaya çıkan ekoller belirlenerek bunların genel bir taslağı çizilmiştir. Ulaşılan noktada, Arap ve mevâlî tezi olmak üzere ihtilâli gerçekleştiren ana unsur hakkında iki farklı tez ile klasik, revizyonist ve post-revizyonist olmak üzere üç ana ekol ortaya çıkmıştır. Araştırmaya konu olan literatür, modern dönemde batıda kaleme alınmış başlıca çalışmalardır. Bu çalışmalarda öne çıkan hususlar bölümler içerisindeki başlıkları oluşturmuş ve tarihçilerin savundukları ana tez dikkate alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışma ile hem çoğunluğu İngilizce olan birçok eserin muhtevası Türkçe literatüre kazandırılmış hem de Abbâsî ihtilâli üzerinden modern dönem batı İslâm tarihçiliğinin analizi yapılmıştır.

The Abbasid revolution can be defined as the whole series of events which led to the Abbasids to take the place of the Umayyads in the Caliphate. The year 100 (718-719) is accepted for the beginning of these events while the year 132 (750) is accepted for the end. By this revolution, the Umayyad State, which ruled for almost ninety years, was destroyed. Thus, for the Caliphate, Umayyad dynasty was replaced by the Abbasid dynasty which was descendants of Prophet's uncle Abbas. This dynasty had remained in the scene of history for about five centuries. The Abbasid revolution has had an important place in Islamic history works of modern Western literature from the end of the 19th century until today. For more than a century, many independent works have been written by scientists on the Abbasid revolution. In this way, many theories related to the subject have been proposed and a large literature has emerged. Moreover, various schools arose on this subject which researchers have dealt with for more than a century. In this thesis, the views of modern historians who work on the Abbasid revolution were evaluated and the schools that emerged for more than a century were identified as well as a general outline was drawn about these schools. Herewith, two different theses; Arab and mawālī, and three main schools; classical, revisionist and post-revisionist have emerged by means of different points of view for the decisive power of the revolution. The scope of the thesis is the major works written in the Western literatüre in the modern period. The outstanding topics in these studies have formed the headings within the chapters and evaluations have been made considering the main thesis defended by historians. With this study, the content of many works, mostly in English, were acquired in Turkish literature and the analysis of Western historiography on Islamic history through the Abbasid revolution has been done.