XVI. yüzyılda Osmanlı hakimiyetinde Tımışvar Sancağı

Abstract

Sancak çalışmaları, Osmanlı Devleti'nin sosyal ve ekonomik tarihi için büyük bir öneme sahiptir. Bu tez; Tımışvar Beylerbeyliği'nin paşa sancağı olan Tımışvar Sancağı'nı Osmanlı hakimiyetine girdiği 1552 yılından başlayarak 16. Yüzyılın sonuna kadar siyasi, idari, demografik ve iktisadi açıdan incelemektedir. Tımışvar üzerine, özellikle Türkiye'de, kapsamlı bir çalışmanın bulunmaması söz konusu konunun ele alınmasını gerekli kılmıştır. Çalışmanın amacı, Tımışvar Sancağı'nın belli bir dönemi üzerinden tarihini yazarak Osmanlının Macaristan coğrafyasında tatbik ettiği taşra idarî yapısını ortaya çıkarmaktır. Diğer taraftan çalışmamızda; bir coğrafi ünite olan sancak ayrıntısına inerek bu coğrafyada yaşayan toplulukların sosya-ekonomik ve dini yapısını, belli dönemler içerisindeki gelişimini belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada kullanılan temel kaynak külliyatını yerli arşivlerdeki belirli belge ve defter koleksiyonları oluşturmaktadır. Osmanlı sancak çalışmalarında şüphesiz en önemli kaynak külliyatını tahrir defterleri oluşturmaktadır. Bu tez çalışmamızda, döneme ait tahrir defterleri değerlendirilerek defterde yer alan bilgiler çerçevesinde Tımışvar'a bağlı nahiyeler ve bu nahiyelere ait yerleşim birimleri ve buraların sosyo-ekonomik durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Keza arşivlerimizde bulunan diğer kaynaklardan; mühimme defterleri, maliyeden müdevver defterleri, cizye defterleri… gibi bir çok koleksiyondan da faydalanılmıştır. Tımışvar'a ait 1554 yılındaki tahrire göre sancak; 17 nahiye ve bu nahiyelere tabi 950 adet şehir, köy ve mezradan müteşekkildir. Bu nahiyeler; Tımışvar, Şemlik, Çakova, Pançova, Marcina, Felnak, Bozor, Bogca, İktar, Tırgovişta, Çerin, Facet, Monostor, Fırdına, Suydiya, Bozovar ve Modava'dır. 1569 tarihli tahrir defterinde ise Modava nahiyelikten çıkartılarak sancak olarak teşkilatlandırılmıştır. Çalışmamızda; bu nahiyelerin nüfus miktarı, yapısı, tahrir sayımlarına göre dağılım ve eğilimlerini ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda yerleşim yerleri tespit edilerek haritalandırılmıştır. Diğer taraftan, bu yerleşim birimlerinde meydana gelen; ziraî, ticari faaliyetler ve hayvancılık faaliyetleri hakkında bilgi sunmak hedeflenmiştir. Çalışmamızda üzerinde durduğumuz esas noktalardan biri de Tımışvar sancağındaki üretim faaliyetleri ve reayanın vergilendirilmesidir. Bu doğrultuda, her tahrir sayımında sancağın bütün üretim faaliyetleri belirlendiği gibi, sancaktaki devlet görevlileri ve bu görevlilerin ne kadar vergi toplamakla mükellef olduğu yani dirlik dağılımı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda; Tımışvar'ın 13 aylık bütçesi, gayrimüslimlerden alınan cizye vergisi, Tımışvar'da tedavülde kullanılan paralar ve Tımışvar'da güherçile üretimi de ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Sanjak studies have a great importance for the social and economic history of the Ottoman Empire. This thesis examines the Timisoara Sanjak which was the pasha sanjak of the Timisoara Beylerbeyliği when it entered the Ottoman domination from 1552 until the end of the 16th century as the political, administrative, demographic and economic aspects. The absence of a comprehensive study on Timisoara, especially in Turkey, made it necessary to address the issues in question. The aim of the study is to reveal the administrative structure of the Ottoman Empire in the Hungarian geography by writing its history over a period of time. On the other hand, in our study, while referring to the sanjak details as the geographical unit, the socio-economic and religious structure of the societies living in this geography and their development within certain periods have been tried to be determined. The main source literature used in the research is the collection of certain documents and notebooks in the local archives. In the Ottoman sancak works, undoubtedly, the most important source of corpuscles is composed of the registries called Tahrir. In this thesis, while reviewing the sub-districts of Timisoara and its settlements belonging to these sub-districts in the framework of the information belonging to the period in Tahrir books, the socio-economic situation of these regions are being determined. Likewise, from other sources in our archives; many collections, such as; Muhimme books, müdevver books from the finance, cizye books have been used as the sources According to the Sanjak' tahrirs, in 1554 Tımısoara owned 17 sub-districts and 950 towns and villages that were subject to these sub-districts. These sub-districts were Tımışvar, Şemlik, Çakova, Pançova, Marcina, Felnak, Bozor, Bogca, İktar, Tırgovişta, Çerin, Facet, Monostor, Fırdına, Suydiya, Bozovar and Modava. In the Tahrir book dated back to the year of 1569 Modava was removed from the sub-district and became to be known as Sanjak. In our study; the population, quantity and distribution of these sub-districts according to demarcation counts were investigated. In our study, settlements were identified and mapped. On the other hand,it has been aimed to provide information about agricultural, commercial activities and livestock activities occurred in these settlements. One of the main points focused on in our study is the production activities and the taxation of the reayas. In this regard, all production activities of the sanjak were and government officials in each sanjak have been determined and how much tax has been charged by them have been studied, namely; we have tried to reveal the distribution of dirlik tax. In our study; 13-month budget of Tımısoara and cizye tax taken from non-Muslims, money in circulation in Timisoara and saltpeter production in Timisoara have tried to reveal.