Hâcibî’nin (Hacı Sâlih-Zâde) Şerh-İ Yûsuf U Zelîhâ’sı : inceleme-tenkitli metin, 1. cilt

Abstract

Şerh kavramının kökeni Kur'an-ı Kerim'i layıkıyla anlama ve anlatma çabası neticesinde ortaya çıkan tefsir ilmine dayanmaktadır. Başlangıçta her türlü metnin açıklanması için kullanılan "tefsir" kavramı, daha sonra sadece Kur'an-ı Kerim'i açıklayan ve yorumlayan ilim dalı olarak sınırlandırılmış ve önceden ihtiva ettiği geniş mana yerini şerh kelimesine bırakmıştır. Böylelikle "şerh" dinî-tasavvufî, ilmî yahut edebî metinlerin anlaşılmasını kolaylaştırmak için yapılan çalışmaları ve bu çalışmalar kapsamında ortaya konan eserleri ifade eden bir kavram olarak kullanılmaya başlanmıştır. Klasik Türk edebiyatında da bu amaç doğrultusunda Arap ve Fars edebiyatının her anlamda "klasik" sıfatını kazanmış "şaheser"lerine Türkçe şerhler yapılmıştır. Yapılan bu şerhlerden biri de çalışma konumuz olan Hâcibî'nin, Molla Câmî'nin Yûsuf u Zelîhâ'sına yapmış olduğu ve Türk şerh edebiyatının XIX. yüzyıl metinleri arasında yer alan Şerh-i Yûsuf u Zelîhâ adlı eseridir. Çalışmamızın ilk bölümlerinde sırasıyla "şerh ve şerh edebiyatı, Yusuf kıssasının kutsal kitaplardaki versiyonları, Arap, Fars, Türk edebiyatlarındaki Yusuf kıssaları, Molla Câmî'nin hayatı, Yûsuf u Zelîhâ'sı ve Hâcibî'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Akabinde ise Hâcibî'nin metni transkribe edilerek Latin harflerine aktarılmış, aktarılan metin üzerinden şârihin şerh metodu değerlendirilmiş, eser içerisindeki edebî ve kültürel malzeme incelenmiştir. Ayrıca şârihin verdiği anlamlar doğrultusunda eserin söz varlığı tespit edilmiştir. Çalışmanın amacı Hâcibî'nin, Molla Câmî'nin Klasik Türk edebiyatında pek çok mesneviyi doğrudan veyahut dolaylı olarak etkileyen Yûsuf u Zelîhâ mesnevisine yaptığı bu şerhi bilim dünyasının istifadesine sunmak ve eser üzerinde yapılacak diğer çalışmalara kaynaklık edecek bir metin ortaya koymaktır.

The stem of commentary concept is based on the science of interpretation which was emerged by the struggle of understanding and expressing Kur'an-ı Kerim. In the beginning, the concept of "interpretation" was used to explain all kinds of texts but later, with the limited definition of a science explaining and interpretating just Kur'an-ı Kerim, its large meaning gave its place to the concept of commentary. Thus "commentary" was begun to use to show the studies making it easy to understand the religious-sufistic, scientific or literal texts. Inaccordance with this purpose, in Classical Turkish Literature, Turkish commentaries were made for the "masterpieces" gaining the title of "classical" of Arabic or Persian Literature. One of these commentaries is the piece of Şerh-i Yûsuf u Zelîhâ by Hâcibî made for Yûsuf u Zelîhâ by Molla Câmî and it is a XIX. century piece of Turkish commentary literature. In the first parts of our work, some information is given about, in the order of, commentary, literature of commentary, the versions of Yusuf tale in the religious books, Yusuf tales in Arabic, Persian and Turkish literature, the lifestory of Molla Câmî, Yûsuf u Zelîhâ, the lifestory of Hâcibî and his pieces. Subsequently, the text of Hâcibî was transcribed to Latin alphabet, the method of commentary is evaluated on the transcribed text and the literal and cultural materials in the piece are examined. Furthermore, the vocabulary of the piece is determined in the light of meanings which commentator gave. The aim of the work is, to present this commentary made for the masnavi of Yûsuf u Zelîhâ by Molla Câmî, having a direct or indirect influence on a lot of masnavi in Classical Turkish Literature, to the benefit of the science world and to produce a source text for the following works which will be made for the piece.