Henry Sıdgwıck'te bir etik teori olarak faydacılığın (utılıtarıanısm) temellendirilmesi

Abstract

Bir etik teori olarak faydacılık, en yüksek mutluluk ilkesi de denilen fayda ilkesi üzerine inşa edilmiştir. Bu ilkeye göre ahlaki olarak doğru eylem, birbirinin alternatifi olan en yüksek sayıda insan için en büyük mutluluğu ortaya çıkaran eylemdir. Mutluluk, hazzın acı üzerine baskın olma halini ifade eder. Bu tür bir içeriğe sahip olan faydacılık, sistem içerisinde bazı problemlerle karşı karşıyadır. Bu tezde, söz konusu problemlerden en önemlisi olan fayda ilkesinin temellendirmesini konu edineceğiz. Araştırma süresince peşine düşelecek temel sorumuz kişisel mutluluk ile genel mutluluk arasındaki uyumun nasıl temin edileceği olacaktır. Temellendirme sorununun 19. yy.'ın önemli ahlak düşünürlerinden olan Henry Sidgwick'in görüşleri üzerinden tartışılacağı bu çalışmada, problemin tarihini göstermesi ve Sidgwick'in teoride ortaya koyduğu yenilikleri tespit edebilmek bakımından teorinin kurucusu olan Jeremy Bentham ve öğrencisi John Stuart Mill'in görüşlerine de yer verilecektir. Bentham, bu ilkenin tıpkı matematiksel ve geometrik aksiyomlar gibi olduğunu savunarak yanlışlanmadığı sürece doğru kabul edilmesi gerektiğini savunur ve ilkeyi alternatif teorilerin kusurlarını göstermek suretiyle temellendirmeyi dener. Bununla birlikte o, kişisel mutluluk ile genel mutluluk arasındaki uyumu ise hukuki, siyasi, ahlaki ve dini yaptırımlar aracılığıyla temin etmeye çalışır. Mill, hocasının aksine sistem içerisinde kalarak bir temellendirme girişiminde bulunur. Bu temellendirmede ilkenin varsayımlarının olgusal temeli üzerinden hareket eden Mill, insanların gündelik yaşamlarında kendi mutluluklarını arzulamalarından hareketle, kişisel mutluluk ve genel mutluluğun ahlaki olarak arzulanırlığını temellendirmeye çalışır. Bu ikisi arasındaki uyumu ise gelecekte varolacağını iddia ettiği ideal bir toplum fikriyle temellendirir. Bu fikre göre böylesi ideal bir toplumda kişisel mutluluk ile genel mutluluk arasında herhangi bir çatışma ortaya çıkmayacaktır. Sidgwick ise seleflerinin aksine fayda ilkesinin salt olgusal zeminde temellendirilmesinin mümkün olmadığını düşünür ve bu ilkenin ancak sezgisel bir temelde kanıtlanabileceğini savunur. Kişisel mutluluk ile genel mutluluk arasındaki uyumu egoizm, sezgicilik ve faydacılık arasındaki ilişkide arayan Sidgwick, araştırmasının neticesinde bu uyumun temin edilmesinin imkânsız olduğu sonucuna varır. O, kişisel mutluluk ile genel mutluluk arasındaki bu uyum sorununu "pratik aklın düalizmi" olarak isimlendirir ve bu uyum sorunun ancak bir Tanrı postulasıyla çözümlenebileceği neticesine varır. Fakat bu çözümü etiğin rasyonelleştirilmesi önünde engel teşkil ettiği gerekçesiyle kabul edilemez bulur. Dolayısıyla problem onun sisteminde çözümsüz olarak kalır. Bu tezdeki temel iddia, faydacılığın tutarlı bir etik yöntem haline gelmek için, Sidgwick'in işaret ettiği problemlere rağmen, bir Tanrı postulasına ihtiyaç duyduğudur.

As an ethical theory, Utilitarianism is based on the principle of utility which is also known as the greatest happiness principle. According to this principle, morally right action is the one which provides the greatest happiness for the greatest number of people.The only purpose of this principle is to find happiness. Happiness means the state of affair in which pleasure prevails over pain. Utilitarianism with this kind of a theme faces some problems within the system. In this dissertation, this study will focus on justification of the principle of utility which is the most important among these problems. Throughout the study, the main question will be how we will ensure the harmony between personal happiness and the general happiness. In this study, as the problem of justification will be dicussed depending on the views of Henry Sidgwick, one of the most important moral thinkers of the nineteenth century, this study will also mention the view of Jeremy Bentham, the founder of the theory, and his student John Stuart Mill to shed light on the history of the problem and to seek the novelties brought by Sidgwick in the theory. Bentham argues that this principle is just as mathematical and geometric axioms, which means that as long as it is not falsified it has to be accepted as a valid principle. Bentham attempts to justify this principle by revealing the falsity of the counter principles.However, he endeavours to ensure the harmony between personal happiness and general happiness by means of the legal, political, moral and religious sanctions. Mill, in contrast to his master, attempts to justify this principle by staying within the system.While enduring the factual basis of the assumptions of this principle and relying on the fact that people desire happiness in their daily lives, Mill attempts to justify that personal happiness and general happiness are morally desirable in this theory. He justifies the harmony between these two kinds of happiness depending on the idea of an ideal society which he asserts to emerge in the future. According to this idea, in such an ideal society the conflict between personal happiness and general happiness never occurs. Sidgwick, on the contrary of his predecessors, thinks that it is not plausible to justify the principle of utility on the pure factual ground, and argues that this principle can only be demonstrated on an intuitive basis. In the end of his research, seeking harmony between personal happiness and general happiness on the ground of the relation among egoism, intuition and utilitarianism, Sidgwick concludes that it is impossible to achieve this harmony. He names the problem of harmony between personal happiness and general happiness as "the dualism of the practical reason", and acknowledges that this harmony can only be achieved by a God postulate. Due to the fact that for Sidgwick this solution is unacceptable on the grounds that it would be an obstacle for the rationalization of ethics, the problem remains unresolved in his system. The basic assertion in this thesis is that utilitarianism, in spite of the problems pointed out by Sidgwick, requires a God postulate to become a consistent ethical method.