İnsan-ı kâmil anlayışı bağlamında ahlak eğitimine kuramsal bir yaklaşım

Abstract

Ahlaklı bir toplum inşa edilebilmesi için, eğitim sistemine ve ahlak eğitimine önemli görevler düşmektedir. Dolayısıyla ahlak eğitiminin nihai anlamda ahlaki olgunluğu kazandırması gerekir. Bu çerçevede ahlaki olgunluk kavramı, ahlak eğitiminin kilit kavramlarından birisini oluşturmaktadır. Bu varsayımdan hareketle üç bölümden oluşan bu çalışmada, ahlaki olgunluk kapsamında düşünülen insan-ı kâmil anlayışına dayalı bir ahlak eğitimi modelinin kuramsal çerçevesinin çizilmesi amaçlanmıştır. Birinci bölümde farklı ahlak eğitimi kuramlarında, ahlaki olgunluk kavramının nasıl anlaşıldığı irdelenmiş, bu anlayışlardaki felsefi ve tarihi dönüşüm dikkate alınarak yeni bir ahlaki olgunluk tanımı ortaya konulmuştur. Devamında böyle bir ahlaki olgunluğun öğretilebilmesinin imkânı tartışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, beceri merkezli eğitim anlayışı ele alınmış ve bu anlayışa dayanan bir ahlak eğitimi programı sürecinin nasıl işlemesi gerektiği ortaya konulmuştur. Bölümün sonunda beceri merkezli eğitim anlayışını benimseyen Almanya/Hessen'deki ahlak dersi öğretim programları incelenmiş, Türkiye'deki DKAB dersi öğretim programları beceri merkezli yaklaşımla uyumluluk açısından değerlendirilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, İslam ahlak düşüncesine etki eden insan-ı kâmil anlayışından hareketle, beceri merkezli bir ahlak eğitimi için ahlaki yeterlikler belirlenmiş, bunların kazandırılmasını amaçlayan kuramsal bir eğitim modeli ortaya konulmuş ve bunun kurucu ilkeleri açıklanmıştır. Bu bağlamda Kuşeyrî'nin sistemleştirdiği 31 ahlaki yeterlik (makam) ve bunların gruplandırıldığı 6 boyuttan oluşan kâmil insan modeli, aynı zamanda kâmil insan eğitim modelinin de temel eğitimsel çıktılarını (kazanım) oluşturmaktadır. Çalışmada ortaya konulan kâmil insan eğitim modelinin, süreç odaklı bir ahlaki olgunluğu kazandırmayı amaçlaması, bireyin ahlaki-dini bakımdan ve düşünsel, duyuşsal, davranışsal ve bilinç yönüyle gelişimine imkân sunması, isteğe bağlı olması, ahlak eğitiminde kazandırılabilecek ahlaki beceriler önermesi ve okullarda uygulanabilir olması bakımından önemli katkılar sağlayacağı söylenebilir. Anahtar Kelimeler: İslam ahlak eğitimi, ahlaki olgunluk, beceri merkezli eğitim, kâmil insan eğitim modeli, kuramsal yaklaşım

For the building of a moral society, the educational system and moral education have to take over important moral responsibilities. In this context, moral education must ultimately bring into moral maturity. Therefore, the concept of moral maturity is one of the key concepts of moral education. From this reality, this study, which consists of three parts, aims to reveal the theoretical framework of a moral education model based the concept of al-insān al-kāmil which is thought in the context of moral maturity. In the first part, it is examined how the concept of moral maturity is understood in different moral education theories and a new definition of moral maturity is introduced by considering the philosophical and historical transformations in these understandings. Then it is discussed whether such a moral education could teach in the schools. In the second part of the study, it deals with competence-based education and it is demonstrated how a moral education program based on this understanding may be designed. At the end of the part, the curriculums of the ethics course (Ethicunterricht) applied in Germany/Hesse adopting competence-based education are reviewed and the religious and moral course curriculums applied in Turkey are also evaluated in terms of compatibility with this approach. In the third part of the study, moral competencies that can be used in competence-based moral education are identified, an educational model of mature human (al-insān al-kāmil) that aims to acquire learners these competencies are put theoretically forward and its foundational principles are explained too. In this context, the mature human model consists of 6 factors and at the same time these 31 moral qualifications (makam) systematized by Kuşeyrî are integrated as the basic educational outputs (gain) of the mature human educational model. Consequently, it is said that mature human educational model suggested in this study may provide important oppotunities in Turkey's moral education system for the prupose of nurturing a process-oriented moral maturity, contributing to induvidual a holistic development of moral-religious, mind, emotion, behavior and consciousness. Therfore the model is valuable because of the proposition the moral competencies that can be gained in the moral education and feasibility or applicablity volunterily in the schools. Keywords: Islamic moral education, moral maturity, competence based education, educational model of perfect man (al-insān al-kāmil)