İlkçağ Yunan felsefesinde tanrıya benzeme düşüncesi

Abstract

İlkçağ Yunan felsefesinin antik Yunan dini ile olan irtibatı, oldukça münbit tartışmalara konu olmuş bir alandır. Dinî anlatıların hâkim olduğu kültürel ortamdan, felsefî söylemin hâkim olacağı bir kültürel ortama geçişin ne şekilde olduğu hâlâ tartışılmaktadır. Bu tez, söz konusu dönüşümü, tanrıya benzeme konusu üzerinden incelemektedir. Antik Yunan dininde, özellikle de Dionysos tapınmalarında rastlanan tanrıyla bir olma ritüellerinin ve bu ritüellerin sahip olduğu kültürel arka planın, felsefî metinlere aktarılışının ne şekilde olduğu tezde analiz edilmektedir. Tez, üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, Sokrates öncesi dönemde tanrıya benzeme fikri incelenmektedir. Bu bölümde öncelikle antik Yunan dininin genel özellikleri analiz edilmiş, ardından Sokrates öncesi felsefî birikim tanrıya benzeme yönünden incelenmiştir. Tezin ikinci bölümü, Platon'un metinlerinde tanrıya benzeme konusunun nasıl yer aldığını konu edinmektedir. Bu bölüm, dinî uygulamalardaki tanrıyla bir olma ritüellerinin Platon tarafından nasıl felsefî bir zemine çekildiğini ve nasıl dönüştürüldüğünü incelemektedir. Platon'un kullandığı anamnesis, mimesis, metheksis gibi kavramlar, tanrıya benzeme konusu etrafında işlenmektedir. Son bölüm olan üçüncü bölümde ise, Aristoteles metinlerinde tanrıya benzeme konusunun nasıl ele alındığı analiz edilmektedir. Aristoteles'in, tanrı benzeri hayat, telos ve eudaimonia kurguları, tanrıya benzeme konusu açısından yorumlanmaktadır.

The topic of the relations between ancient Greek philosophy and ancient Greek religion has a lot of productive discussions. The question how the Greeks passed from mythos to logos is still discussed. This study examines that transformation, in the context of the becoming like god. There are some rites and practices about becoming like god or one with god in ancient Greek religion, especially in the cult of Dionysos. In the study, we analyze that rituals and their cultural background, in the context of the philosophical reflections. The work is divided into there main sections. In the first chapter, pre-Socratic godlikeness thought is analyzed. In the chapter, first, the general characteristics of the ancient Greek religion are discussed. Secondly, pre-Socratic philosophers are examined in the context of becoming like god. In the second part, Plato's dialogues are analyzed. Here, we try to answer 'how Plato handled Greek rituals about godlikeness, and how Plato expressed them with a philosophical language'. The contepts which are used by Plato such as, anamnesis, mimesis, methexis are analyzed within the framework of the becoming like god. The third and final section deals with Aristotle's works. Aristotle's theoria, telos and eudaimonia concepts are discussed and interpereted in the context of the godlikeness.