Şerif el-Murtaza (ö. 436/1044) ve şii-usûli gelenekteki yeri

Abstract

İmâmet meselesini siyasî-itikadî bir konu haline getiren Şîa, imâmet inancını merkeze alan bir söylem geliştirmiştir. Şîa adı altında teşekkül etmiş fırkaların en önemlisi İmâmiyye'dir. Şeyh Müfîd ile birlikte Usûlî düşünce sistemleşmiş ve bu düşünce gaybet sonrası İmâmî düşüncenin yeniden şekillenmesinde etkili olmuştur. Usûlî anlayışın ana hatlarıyla şekillenmesinde Şeyh Müfîd'in önemli payı vardır. Ancak bu düşüncenin daha belirgin hale gelmesinde Şeyh Müfîd'in öğrencilerinin de yadsınamaz katkıları bulunmaktadır. Bu noktada Şeyh Müfîd'in en önemli öğrencilerinden Şerîf el-Murtazâ'nın (ö. 436/1044) Usûlî düşüncede ayrı bir yeri vardır. Şerîf el-Murtazâ, İmâmîyye'nin doktrinel esaslarının açıklanmasında umûmî anlamda Şeyh Müfîd ile mutabıktır. Ahbârî-Usûlî farklılaşması ve Usûlî sistemin şekillenmesi noktasında el-Murtazâ'nın sisteme en büyük katkısı Şeyh Müfîd'in ele aldığı konularda müstakil eserler kaleme almış olmasıdır. Şerîf el-Murtazâ şer'î hükümlerin ve doktrinel esasların kaynağı olarak sadece haberlere dayanmanın yeterli olamayacağı hususunda Şeyh Müfîd ile aynı fikirde olmasına rağmen, akıl-vahiy ilişkisi ve haber-i vâhidin delil olması gibi konularda hocasından farklı görüşler ileri sürmüştür. Öte yandan ulemânın otoritesinin genişletilmesi ve imâmın yetkilerinin devri konularında Şerîf el-Murtazâ Usûlî düşünceye katkı sağlayamamış, aksine rasyonel tutumuyla çelişen bazı görüşler ileri sürmüştür. Bu çalışmada Şerîf el-Murtazâ'nın Usûlî düşünceye katkıları imâmet, gaybet, bedâ ve rec'at, sehvü'n-nebî, haber-i vâhid ve akıl gibi konular üzerinden incelenmiştir. Giriş, üç bölüm ve sonuç kısmından oluşan bu çalışma, kendi eserleri ekseninde Şerîf el-Murtazâ'nın Usûlî düşünceye ne tür katkılar sağladığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Şerîf el-Murtazâ, Şeyh Müfîd, Ahbârîlik, Usûlîlik, İmâmet.

The Shi'a, who considered the problem of imama as one of the political-doctrinal subject, established imama oriented discourse. Imamiyya is the most important Shi'i sub-groups. Shaykh al-Mufid is the person who systemized the Usûli branch of Imamiyya, and this way of understanding became the influential factor in shaping the Imami thought after the occultation (ghayba) period. He made crucial contribution in reshaping the Imami thought. In this process, the role played by the disciples of Shaykh Mufid cannot be denied. In this sense, Sharif al-Murtada (d. 436/1044), one of the prominent disciples of Shaykh Mufid, had the special place in Usûli tradition. The latter is, in general, in line with his master in his explanation of doctrinal basis of Imami thought. Al-Murtada's crucial contribution was in terms of his separate works to explain the issues dealt with by Shaikh al-Mufid. Although al-Murtada was in agreement with al-Mufid on the issue that al-khbar is not sufficient source for shari'a law and for theological basis of religion or creed, he is in disagreement with him on the issue of reason-revelation relation and whether a prophetic saying transmitted only by one transmitter (al-khabar al-wahid) can be regarded as valid source in religion. On the other hand, it needs to be stressed that Sharif al-Murtada did not say anything new on the issue of giving imam extra authority and the problem of the transferring the authority of imam; on the contrary he put forward some ideas which are in contrast with his rational approach. In this study, Sharif al-Murtada's contribution on the issues like imama, occultation (ghayba), bada' (change in God's decree), raj'a, sahw al-Nabi, al-khabar al-wahid (prophetic saying transmitted only by one transmitter) and reason are analysed. The study is consists of Introduction and three chapters. Relying on his works, Sharif al-Murtada's contribution to Usûli thought is dealt with. Keywords: Sharif al-Murtada, Shaykh al-Müfîd, Ahbâriyya, Usûliyya, The Imâma.