Melen havzası yüzeysel sular, yeraltı suları ve sedimentlerinde metal kirliliğinin araştırılması

Abstract

Metaller insan sağlığı ve ekosistem için gerekli yapıtaşı olmasına karşın ciddi problemlere sebep olabilecek potansiyele de sahiptirler. Metallerin ekosistemde canlı ve cansız faktörler üzerinde taşınımı-etkileşimi ve risk potansiyeli her geçen gün daha çok önemle üzerinde durulmaktadır. Kirlilik ve risk değerlendirmeleri genel olarak su kaynağı olan havzalar bazında ele alınmaktadırlar. Bu çalışmada Türkiye’nin en önemli havzalarından olan ve etkisi milyonlarca insan ve canlı sistemini kapsayan Melen Havzası metallerinin ayrıntılı olarak yüzeysel su, yeraltı suyu ve sedimentlerde derişimleri ve kirlilik değerlendirmeleri yapılmıştır. İlk defa bu üç bileşen için ve yirminin üzerinde metalin izlenmesi havza bazında yapılmıştır. Metallerin yanında temel su kalitesi parametreleri de izlenmiştir. Metallerin mekânsal ve mevsimsel düzeyleri ve birbiriyle etkileşimleri ortaya konulmuştur. Havzanın metal kirliliği yönünden çok ekstrem kirliliğinin olmadığı fakat bazı parametrelerinin dönemsel ve mekânsal olarak uluslararası kabul edilebilir değerlerin üzerinde olduğu gözlenmiştir. Havza için en riskli metallerin arsenik, mangan ve çinko olduğu, yağışlı dönemin daha riskli olduğu görülmüştür. Yüzeysel su ve sediment metalleri yönünden Asar deresi ve Büyük Melen Nehrinin yerleşim yerinden sonra ki bölümleri en riskli bölgeler bulunmuşlardır. Melen Havzasının başarılı havza yönetim modeliyle metal kirlenmesinin kontrol edilebileceği ve önemli bir içme suyu kaynağı olduğu tespit edilmiştir.

Although metals are constituents required for human health and ecosystem, they have potentials which would cause serious problems. Transportation-interaction of metals on animate and inanimate factors within ecosystem and risk potential are discussed with more and more attention every passing day. Pollution and risk evaluations are generally considered in the basis of basins which are water resources. In this study, surface water, groundwater and concentration in sediments and pollution evaluations of Melen Basin which is one of the most important basins in Turkey and whose effect covers millions of people and living beings was done. For the first time these three components and more than twenty metals were analyzed on the basis of basin. Basic water quality parameters were also analyzed apart from metals. Spatial and seasonal levels of metals and their interaction were presented. It was observed that the basin does not have an extreme pollution in the sense of metal pollution but, some of the parameters are above international acceptable values in seasonal and spatial sense. It was determined that the most risky metals for the basin are arsenic, manganese and zinc. It was observed that rainy period is more risky than arid period in the sense of metal pollution. Parts which are located following the settlement place of Asar stream and Büyük Melen River were found to be the most risky regions in the sense of surface water and sediment metals. It was determined that Melen Watershed can be controlled against metal pollution with a successful watershed management model and can be used as an important resource for drinking water for a long time.