Değer, insanların doğrunun, iyinin ya da güzelin ne olduğunu, nasıl davranırlarsa bunlara ulaşacaklarını diğer bir deyişle insanlara nasıl yaşamaları gerektiğini gösteren bir olgudur. Ahlak ise, değerler yoluyla doğru ya da yanlışı tercih etme hususunda karar verebilme yetisidir. Bu çalışmanın amacı ilkokula giden öğrencilerin ikilemler karşısındaki yargılarının cinsiyet, sınıf düzeyi ve okul değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediğini ortaya koymaktır. Bu araştırma Sakarya ili Ferizli ve Serdivan ilçelerinde bulunan ilkokula giden, 1. ve 3. sınıf düzeyinde bulunan toplam 166 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler ile yapılan çalışmalarda gerçekçi ve işlevsel verilere ulaşılabileceği düşüncesiyle nitel veri toplama yöntemlerinden görüşme tekniği tercih edilmiştir. Bu görüşmeler sırasında araştırmacı tarafından yazılan ve uzman görüşleri doğrultusunda düzenlenen "İkilemli Değer Öyküleri" kullanılmıştır. Bu öyküler, bir durum ve bu durumla ilgili tercih yapılması gereken ikilemler şeklinde kurgulanmıştır. Öğrencilerin öykülerde yer alan ahlaki ikilemlere yönelik yargılarına sundukları gerekçeler kategorize edilerek Kohlberg'in Ahlak Gelişim Kuramı temelinde ahlaki gelişim düzeyleri belirlenmiş ve bu düzeylerin aşamaları puan olarak kullanılarak nicel veriler elde edilmiştir. Bu veriler ile öğrencilerin sınıf düzeyi, cinsiyet ve okul değişkenlerinin sorumluluk, adil olma, dürüst olma ve yardımseverlik değerleri ile ahlaki gelişim düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığını belirlemek için Mann Whitneyy-U ve Ki-Kare analizleri yapılmış, bu tercihlerin gerekçeleri ise içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Elde edilen nicel verilerin analizi sonucunda sorumluluk, adil olma ve değer toplam puanlarında farkın B İlkokulu lehine anlamlı olduğu, ayrıca dürüstlük değeri için ikilem tercihlerinde üçüncü sınıflar lehine farkın anlamlı olduğu bulunmuştur. Buna ek olarak araştırma sonuçlarına göre öğrenciler 2. Düzey 2. Evre, 3. Düzey 1. Evre ve 3. Düzey 2. Evrede kategorize edilecek yargıda bulunamamıştır. İnsanların bu aşamalara geçebilmek için daha ileri bir bilişsel gelişime ve daha çok yaşantıya ihtiyacı olduğu düşünülmektedir. Çocukların dürüst olma, sorumluluk ve yardımseverlik değerlerinde çoğunlukla 1. Düzey 1. Evrede ardından 2. Düzey 1. Evrede ve en az 1. Düzey 2. Evrede yer aldıkları görülmüştür. Adil olma değeri için ise çoğunlukla 1. Düzey 2. Evrede ardından1. Düzey 1. Evrede ve en az 2. Düzey 1. Evrede yer aldıkları görülmüştür. Bu araştırma sonuçlarına göre okulların sosyo-kültürel farklılıklarının adil olma, dürüst olma, sorumluluk ve yardımseverlik değerlerinin öğrencilerin ahlaki gelişim düzeylerini ve değer yargılarını etkilediğini göstermektedir. Çünkü farklı aile tutumlarının öğrencide bağımlılık, zayıf sorumluluk duygusu, güvensizlik, sosyalleşememe, inatçı, aşırı otoriter, başkalarının haklarını çiğneyen kişilik özellikleri geliştirmelerine yol açabilmektedir. Araştırma kapsamındaki değerlerin ilköğretim programında yer alması ve tüm okullarda dersler yoluyla kazandırılmaya çalışılmasına rağmen okul temelinde bazı değerlerde farklılıkların ortaya çıkması, okulun içinde bulunduğu sosyal çevre ve ailenin etkili olduğu ve ayrıca sosyo-duygusal gelişim ile ilişkili olduğunu düşündürmektedir. Bu bulgular doğrultusunda değerler, yaşam boyunca anne ve babalarının, arkadaşlarının, yaşamındaki önemli kişilerin ve olayların, deneyimlerin yasaların, gelenek ve göreneklerin, dinin, eğitimin ve medyanın etkisi ile kazanıldığına işaret etmektedir. Yani değer eğitiminin yaşantı yoluyla gerçekleşebileceği görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Kohlberg'in Ahlak Gelişim Kuramı, Ahlak Gelişimi, Değerler, Değerler Eğitimi
Value is a fact that shows what people are righteous, good or beautiful, how they will achieve them, in other words, how people should live. Morality is the ability to decide whether to choose right or wrong through values. The aim of this study is to determine whether the attitudes of primary school students towards dilemmas differ according to gender, grade level and school variables. This study was carried out with 166 students attending primary school that are first grade students and third grade students in Ferizli and Serdivan districts of Sakarya. In the studies carried out with the students, the interview technique was preferred as one of the qualitative data collection methods in order to reach realistic and functional data. During these interviews, ''Stories of values with dilemmas'' an written by the researcher and arranged in accordance with expert opinions were used. These stories are designed as an event and then the dilemmas that should be preferred. The reasons for presenting students' moral dilemmas in the stories are categorized and their moral development levels are determined on the basis of Kohlberg's Moral Development Theory, and quantitative data are obtained by giving corresponding scores to these levels. These data were analyzed using Mann Whitneyy-U and Chi-Square analyzes and the content analysis method to determine whether the variables of class level, gender and school affect the moral development levels of students towards responsibility, fairness, honesty and helpfulness values. As a result of the analysis of the obtained quantitative data, it was found that the difference in total scores of responsibility, fairness and value was significant in favor of Primary School B, and the difference in honesty value in favor of third grade was significant. In addition, according to the results of the research, there were no students in Level 2-2nd Stage, Level 3-1st Stage, Level 3 - 2nd Stage. It is thought that people need more cognitive development and more life to get to these stages. Children's honesty, responsibility and helpfulness values were mostly in Level 1- 1st Stage, then Level 2 - 1st Stage and at least Level 1- 2nd Stage. For fair value, it is mostly in Level 1 and then Level1. Level 1 and at least Level 2. According to the results of this study, fairness, honesty, responsibility and helpfulness of the socio-cultural differences of the schools affect the students' moral development level and value judgments. Because different family attitudes may lead to the development of personality traits in the students such as dependency, weak sense of responsibility, insecurity, non-socialization, stubborn, overly authoritarian and infringing the rights of others. Although the values within the scope of the research are included in the primary education program and it is tried to be gained through lessons in all schools, the differences in some values on the basis of school suggest that the social environment in which the school is located and the socio-emotional development in which the family is influential. In line with these findings, values indicate that life is gained through the influence of parents, friends, important people in their lives and events, experiences, laws, traditions and customs, religion, education and media. In other words, value education can be realized through life. Key Words: Kohlberg's Moral Development Theory, Moral Development, Values, Values Education
