Afet yönetiminde kritik başarı faktörlerini belirlemek için analitik hiyerarşi prosesi ve metin madenciliği destekli bir model önerisi

Abstract

Afetler tarih boyunca kayda değer miktarda can kaybına ve maddi hasara sebep olan büyük yıkımlara yol açmıştır. Bu nedenle yıllar içerisinde afet ile mücadele hem akade-mik hem de uygulamanın temel odak noktası olmuştur. Günümüz yüksek teknolojisi ile dâhi doğal afetleri önlemek mümkün olmadığından, bu mücadele afetleri önlemekten ziyade, afet öncesi, sırası ve sonrasındaki zarar azaltma ve yeniden yapılandırma çalışmalarında olmaktadır. Fakat çok sayıda paydaşı barındıran, afet yönetimi olarak adlandırılan bu sürece etki eden oldukça fazla faktör söz konusudur. Bu faktörlerin hangisinin daha kritik olduğunu belirleyebilmek, özellikle pratikte çok önemli faydalar sağlayabilir. Çalışmamızda afet yönetimi literatürü üzerinde kapsamlı bir sistematik inceleme gerçekleştirilerek bu alanın paydaşlarından olan alan uzmanları ve akademik uzmanların bakış açılarını yansıtacak ortak bir kritik başarı faktörleri modeli oluşturmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda akademisyen ve uzmanların bakış açılarının entegre edilebileceği metin madenciliği ile destekli yeni bir Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) modeli çalışmada önerilmiştir. Bu modelle kritik başarı faktörlerini belirleyebilecek bir önceliklendirme yaklaşımı sunulmuştur. Modelin uygulanmasında 20 uzmana ait görüşler ile 2000-2016 yılları arasında yayınlanmış 773 tam metin makaleden elde edilen metin madenciliği çıktıları kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre entegre modelde sosyo-kültürel faktörler ön plana çıkarken; akademik yayınların odağının büyük oranda teknolojik alana kaydığı ve bu alanın akademik uzmanlarca afet yönetiminde oldukça önemli olduğu tespit edilmiştir. AHP analiz sonuçlarında yasal faktörler, alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda önemli olarak değerlendirilmiştir. Bu iki bakış açısının ise örgütsel alanda büyük ölçüde; ekonomik, sosyo-kültürel, çevresel ve yasal alanlarda ise nispeten örtüştüğü ortaya çıkmıştır.

Throughout history, disasters have led to massive destruction which has caused considerable loss of life and financial damage. For this reason, dealing with the disaster has been the main focus of both academic literature and practice over the years. Since it is not pos-sible to prevent natural disasters even with today's high technology, main focus takes place in the works of mitigation and restructuring before, during and after the disaster rather than preventing disasters. But there are a lot of factors affecting this process, also called disaster management, which has a large number of stakeholders. To determine which of these factors is more critical can also provide significant benefits in practice. In our study, a comprehensive systematic review of the disaster management literature was conducted to create a model of critical success factors that would reflect the perspectives of field experts and academicians. In this context, a new model of Analytical Hierarchy Process supported by text mining, in which the perspectives of academics and experts can be integrated, has been proposed. With this model, a prioritization approach that can determine the critical success factors is presented. In the implementation of the model, the opinions of 20 experts and the text mining outputs obtained from 773 full text articles published between 2000-2016 were used. According to the results of the analysis, socio-cultural factors come to the forefront in the integrated model; It has been determined that the focus of academic publications has shifted to a great extent in the field of technology and this field is very important in the management of disaster by academic experts. In the results of Analytical Hierarchy Process analysis, legal factors were evaluated as important according to the opinions of field experts. These two perspectives were overlapped in economic, socio-cultural, environ-mental and legal fields, especially in the organizational field.