Fiyat köpüklerinin Borsa İstanbul endekslerinde incelenmesi : Bir ARDL yaklaşımı

Abstract

Bu çalışma varlık fiyatlarında oluşan köpüklerin varlığını iki aşamalı şekilde incelemektedir. İlk aşamada Borsa İstanbul (BIST) endekslerinde fiyat köpüğünün varlığı incelenmektedir. Bu amaçla altı endeksin Ocak 2005 ve Aralık 2018 dönemi arasındaki aylık verileri kullanılmıştır. İkinci aşamada ise oluşturulan köpük serilerinin makro ekonomik değişkenler ile arasında bir ilişki olup olmadığı ARDL sınır testi kullanılarak araştırılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmakta, ilk bölümde köpüğün tanımı yapılmış ve köpüğe dair teorik çerçeve çizilmiştir. Ayrıca rasyonel köpükler ve irrasyonel köpükler olmak üzere köpük türleri ve köpük türlerine neden olan yatırımcı tipleri açıklanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde köpük tanımıyla çelişen ve finans literatüründe birçok savunucusu bulunan Etkin Piyasalar Hipotezi açıklanmıştır. Varlığın temel değeri ile piyasa değeri arasındaki fark olarak tanımlanabilen köpüklerin aksine Etkin Piyasalar Hipotezi, bir varlığın temel değeri ile piyasa değerinin aynı olacağını ifade etmektedir. Buna göre varlıkların fiyatı piyasada oluşan tüm bilgiyi doğru bir şekilde yansıtmaktadır. Piyasalara yeni bir bilgi girişi olması halinde fiyatlar hızlı bir şekilde tepki verecek ve varlığın temel değeri ile piyasa değeri arasında herhangi bir fark oluşmayacaktır. Hipoteze göre varlığın olması gereken gerçek fiyatı ile piyasa fiyatı arasında bir fark oluşması halinde bu fark arbitrajcılar vasıtasıyla ortadan kalkacaktır. Dolayısıyla tanım itibariyle etkin bir piyasada köpük oluşma ihtimali bulunmamaktadır. Etkin Piyasalar Hipotezine göre köpük olarak algılanan olgu varlığın arz ve talebine bağlı olarak oluşan fiyat hareketleridir. Çalışmanın son bölümünde 2005-2018 yılları arasını kapsayan dönemde köpüklerin varlığı araştırılmış ve elde edilen köpük serilerine göre 2005-2008 yılları arasını kapsayan dönemde köpük oluşumu gözlenmiştir. İncelenen tüm endekslerde benzer köpük grafikleri elde edilmiştir. Oluşturulan köpük serileri ile makro ekonomik değişenler arasındaki ilişki ARDL testine ek olarak nedenselliğin de belirlenmesi amacıyla Granger nedensellik testi ile analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre BİST 100 ve BİST 30 endeksleri ile para arzı ve tüketici fiyat endeksi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bağımsız değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi de incelenmiş, tüketici fiyat endeksi ile gecelik faiz oranı, sanayi üretim endeksi ve para arzı arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunduğu görülmüştür.

This study examines the existence of bubbles in asset prices in two stages. In the first stage, the presence of price bubble in Istanbul Stock Exchange (ISE) indices is examined. For this purpose, monthly data of the six indices between January 2005 and December 2018 were used. In the second stage, the relationship between the bubble series and macroeconomic variables was investigated by using ARDL boundary test. The study consists of three parts, in the first chapter the definition of bubble and the theoretical framework for the bubble. In addition, types of bubbles, including rational bubbles and irrational bubbles, and types of investors that cause bubble types have been described. In the second part of the study, the Efficient Markets Hypothesis, which contradicts the definition of bubble and has many advocates in the financial literature, is explained. In contrast to the bubbles that can be defined as the difference between the underlying value of the asset and the market value, the Efficient Markets Hypothesis states that the underlying value of an asset and its market value will be the same. Accordingly, the price of the assets accurately reflects all the information in the market. In case there is a new information entry into the markets, the prices will react quickly and there will be no difference between the basic value of the asset and the market value. According to the hypothesis, if there is a difference between the actual price of the asset and the market price, this difference will be eliminated by arbitrager. Therefore, there is no possibility of bubble formation in an efficient market. According to the Efficient Markets Hypothesis, the phenomenon that is perceived as bubble is the price movements that occur depending on the supply and demand of the asset. In the last part of the study, the presence of bubbles was investigated in the period between 2005-2018 and bubble formation was observed in the period between 2005-2008 according to the obtained bubble series. Similar bubble graphs were obtained in all indices. In addition to the ARDL test, the relationship between the bubble series and macroeconomic variables was analyzed by Granger causality test to determine the causality. According to the results of the analysis, it was determined that there is a bidirectional causality between ISE National 100 and ISE National 30 indices and money supply and consumer price index. In addition, the causality relationship between the independent variables was examined and it was seen that there was a bidirectional causality between the consumer price index and overnight interest rate, industrial production index and money supply.