Aile işletmelerinin anayasa oluşturma ve kurumsallaşma çalışmalarında makro ve mikro bağlamsal unsurların rolü : örnek olaylar

Abstract

Aile işletmeleri günümüzün en önemli örgütsel formlarından bir tanesidir. Bu temel örgütsel formlarla ilgili olarak gelişmekte olan ülkelerde yoğun olarak yaşanan en önemli sorunlardan bir tanesi bu formların süreklilikleridir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde aile işletmelerinin sürekliliklerinin sağlanmasında önemli sorunlar yaşanmakta, bu sorunları aşma yönünde etkili yapı ve sistemler ortaya koyamayarak başarısız olan işletmelerin yaşam ömürleri ise çok kısa olmaktadır. Bu çerçevede aile işletmelerinin kurumsallaşması ve bir kurumsallaşma mekanizması olan aile işletmesi anayasasının oluşturulmasına yönelik çalışmaların yapılması önemli bir gereklilik olarak görülebilmektedir. Bahsedilen bu gereklilikten yola çıkarak bu araştırma, hem makro kurumsal bağlamın hem de firmaya özgü örgütsel bağlamın aile işletmelerinin kurumsallaşma çalışmalarını ve bir kurumsallaşma mekanizması olan aile işletmesi anayasası oluşturulmasıyla kurumsallaşma çalışmalarıyla ve aile işletmesi anayasasına biçilen rolleri nasıl etkilediklerine bir dizi argüman üretmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaç çerçevesinde araştırma nitel bir araştırma olarak tasarlanmış, araştırma deseni olarak da çoklu örnek olay çalışması şeklinde kurgulanmıştır. Araştırmada ifade edilen odak çerçevesinde ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasında mülakat tekniği kullanılmıştır. Çoklu örnek olay incelemesinin gerçekleştirildiği işletmeler ve bu işletmelerde mülakat yapılan kişiler kasti örneklem tekniğiyle belirlenmiştir. Bu kapsamda üç işletme incelemeye alınmış bu işletmelere sahip aile üyeleri arasından toplam beş kişiyle mülakat yapılmıştır. Mülakat tekniği ile toplanan bu verilere ek olarak araştırmada hem çoklu örnek olay incelemesinin yapıldığı işletmelere hem de Türkiye'deki farklı aile işletmelerine ait araştırma odağıyla ilgili veri niteliği taşıyan dokümanlarda araştırmada kullanılan ikincil verileri oluşturmuştur. Bu veri setleri doküman analizi yapılarak analiz edilmiştir. Doküman analizi yapılırken ilk olarak araştırma soruları temelinde şekillendirilen "oluşturmalar" baz alınarak "kodlar" belirlenmiştir. Bu kodlar baz alınarak mülakatlar başta olmak üzere ikincil verilerden hareketle oluşturulan dokümanlar analiz edilmiştir. Analizler sonucunda nitel bir araştırmanın doğal bir çıktısı olarak çıkarımlar oluşturulmuştur. Araştırmada oluşturulan çıkarımlar ilk olarak devletin alıcı, satıcı ve fon sağlayıcı olarak etkin rol oynadığı ekosistemlerde kurumsallaşmanın doğal bir sonucu olan kişilerden bağımsız yapı ve sistemlerin inşa edilmesini zorlaştırdığını ima etmektedir. Çıkarımların eğitim kurumuyla ilgili iması ise, eğitim kurumuna olan güvenin düşük olduğu eko sistemlerde, kurumsallaşma ve aile işletmesi anayasası oluşturmaya ilişkin çalışmaların bahsedilen güven düşüklüğünün ortaya çıkaracağı olası riskleri minimize etme yönünde ilerlediği şeklindedir. Kredi temelli finansal sistemlerin işler olduğu ve kurumların politik bir karakter taşıdığı durumlarında kurumsallaşma çalışmalarını zorlaştırdığı yönündeki işaretler önermelerin diğer önemli bir imasıdır. Önermelerin, informal kurumlar olan kültür ve ideolojiyle örgütsel bağlama özgü özellikler olarak kabul edilen öykünme alışkanlığıyla uluslararası ortaklıklar kurma geleneğinin de hem kurumsallaşma çalışmalarını ve başarısını hem de aile işletmesi anayasasını oluşturmayı farklı yönler temelinde etkilediği yönünde önemli imaları bulunmaktadır. Ayrıca, oluşturulan önermeler makro kurumsal bağlama yönelik ayırt edici özelliklerin hem kurumsallaşma çalışmaları sonucunda inşa edilen yapı ve sistemlerin, hem de aile işletmesi anayasasının fonksiyonuna yönelik beklentileri de önemli oranda etkilediğine dair ciddi imalarda bulunmaktadır.

Family businesses are among the most important organisational forms of modern-day. One of the most significant problems related these organisational forms in developing countries is their sustainability. Serious problems occur in sustainability of family businesses particularly in developing countries such as Turkey and businesses failing to develop effective structures and systems against these problems have very short life span. In this context, it is necessary to institutionalise family businesses and focus on establishing a family business constitution, which is an institutionalisation mechanism. This study is based on this necessity and aims to put forward arguments on the effects of both macro institutional context and organizational context on institutionalization practices of family businesses and institutionalization through family business constitution as an institutionalization mechanism and roles attributed to family business institution. This is a qualitative study which has a pattern designed as a multiple case study. Data required for the study were collected with interview technique. Businesses and persons interviewed for multiple case study were selected with deliberate sampling method. In this context, three businesses were investigated and five family members of these businesses were interviewed. In addition to interview data, the study also resorted to documents that can be defined as data relevant to both businesses subjected to multiple sample case study and various family businesses in Turkey. These data sets were subjected to document analysis. At document analysis, "codes" were specified according to "formations" shaped by study questions. Based on these codes, documents formed with secondary data including interviews were analysed. At the end of analysis, several propositions were obtained as a natural output of a qualitative study. Propositions imply that in ecosystems where governments play active roles as buyer, seller and funder, it is getting increasingly difficult to build independent structures and systems which are natural outcomes of institutionalization. Propositions related to educational organizations imply that in ecosystems where there is little trust on educational organizations, institutionalization and establishment of family business constitution are expected to minimize the risks posed by low trust. Another significant implication is that loan-based financial systems and institutions with political character also hinder institutionalization efforts. Propositions also imply that informal organizations such as culture and ideology and international partnership tradition recognized as features related to organizational context influence both success of institutionalization efforts and establishment of family business constitution to different extents. Moreover, propositions imply that distinguishing features related to macro institutional context significantly influence both structures and systems built with institutionalization efforts and expectations on functions of family business constitution.