İnsani yardım tedarik zincirinde güven modeli geliştirme:iran örneği = Developing a trust model in humanitarian supply chains: the case of iran

Abstract

Bu araştırma, insani yardım tedarik zincirlerinde güven modelinin geliştirilmesi üzerine odaklanmakta olup, özellikle İran bağlamında incelenmiştir. Araştırma, afet durumlarında hızlı müdahale ve etkin yardım dağıtımının sağlanmasında, paydaşlar arasında güven, koordinasyon ve iş birliğinin kritik rolünü ele almaktadır. Çalışmanın ilk aşamasında, nitel bir yaklaşım benimsenmiş ve gömülü kuram yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda, uzmanlarla gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla (n=8) nitel veriler toplanmıştır. Her görüşme yaklaşık bir saat sürmüş ve uzmanların çalışma ortamlarında yapılmıştır. Örneklem seçimi için amaçlı ve kartopu örnekleme yöntemleri tercih edilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler, Nvivo yazılımı kullanılarak açık, eksenel ve seçici kodlama olmak üzere üç aşamada analiz edilmiş ve bu süreçte güven modeli tasarlanmıştır. Bu çalışmada uygulanan nitel araştırma yöntemi kapsamında kodlamaların kabul edilebilirliği, Corbin ve Strauss (2015)'un nitel araştırmalar için belirlediği on göstergeden yararlanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmanın nicel aşamasında, güven oluşturma sürecinde yardım zincirinin bileşenlerini açıklamak ve bu bileşenler arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla sosyal ağ analizi (SNA) tekniği kullanılmıştır. Bu bağlamda, Tahran'da meydana gelen üç önemli olay (metro su baskını, Plasko binası yangını ve Şahran patlaması) örnek olay olarak seçilmiştir. Örneklem seçimi için ölçüt örnekleme yöntemi uygulanmış ve olaylarda görev almış yardım görevlileri ile operasyon yöneticilerinin katılımıyla anketler gerçekleştirilmiştir. Veriler, merkeziyet (aracılık ve derece), yoğunluk ve kesme noktaları gibi göstergeler temelinde NetDraw yazılımı ile analiz edilmiştir. Analiz sürecinin doğruluğu ve sosyal ağ analizi göstergelerinin uygunluğu bu aşamanın geçerliliğini sağlamıştır. Nicel aşamanın ikinci fazında, araştırmanın dördüncü amacını (yardım zincirinin bileşenlerinin öncelik sıralamasının belirlenmesi) ele almak için sezgisel bulanık En İyi-Kötü Yöntemi (IFBWM) uygulanmıştır. Bu aşamada, örneklem seçimi için kartopu örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Fazın sonuçlarının güvenilirliği, tutarlılık indeksi aracılığıyla analiz edilmiş ve geliştirilen modelin geçerliliği doğrulanmıştır.

This study focuses on developing a trust model within humanitarian supply chains, with a particular emphasis on the context of Iran. It highlights the critical role of trust, coordination, and collaboration among actors in ensuring rapid response and effective aid distribution during disaster scenarios. In the initial phase of the research, a qualitative approach was adopted, employing the grounded theory method. Qualitative data were collected through semi-structured interviews conducted with experts (n=8), each lasting approximately one hour and held in their respective work environments. Purposeful and snowball sampling methods were utilized to select participants. The data obtained from the interviews were analyzed in three stages—open, axial, and selective coding—using Nvivo software, culminating in the development of the trust model. The reliability of the coding process was evaluated using the ten criteria outlined by Corbin and Strauss (2015) for qualitative research. In the quantitative phase, the Social Network Analysis (SNA) technique was employed to elucidate the components of trust-building within the aid chain and to identify the relationships between these components. Three major incidents in Tehran—the metro flood, the Plasco building fire, and the Shahran explosion—were selected as case studies. Criterion sampling was used to recruit participants, and surveys were conducted with relief workers and operations managers involved in these events. The data were analyzed using indicators such as centrality (betweenness and degree), density, and cutpoints, with all analyses performed using NetDraw software. The validity of this phase was ensured by the accuracy of the analytical process and the appropriateness of the SNA indicators. In the second phase of the quantitative analysis, the fourth objective of the study—prioritizing the components of the aid chain—was addressed using the Intuitionistic Fuzzy Best-Worst Method (IFBWM). Snowball sampling was employed to select participants for this phase. The reliability of the findings was assessed through the consistency index, and the validity of the developed model was rigorously confirmed.