II. Meşrutiyet Dönemi İslamcı düşünürlerde ilerleme fikri: Sıratımüstakim-Sebilürreşad Mecmuası örneği = Political views of Ulema in the Second Constitutional Monarcyperiod: The case of the Beyanülhak Journal

Abstract

Kalkınma kavramı her ne kadar iktisadi veçheden ele alınan bir kavram olsa da yakın tarihimizde farklı cephelerden irdelenmesi gereken bir kavram olduğu aşikârdır. On sekizinci asrın nihayetinden itibaren İslam dünyasının karşılaştığı büyük meydan okumalar neticesinde İslam dünyasında vuku bulan hadiseler devlet adamları, ulema ve modern mekteplerden mezun olan mütefekkirlerin gündemini işgal etmiştir. Hükümetler nezdinde gerçekleşen reform hareketleri Müslümanlar tarafından içtimai hayatta geniş mikyasta irdelenmiştir. İslam dünyasının sömürgeleştirilmesi, büyük askeri yenilgiler, içtimai buhranlar, mali ve iktisadi sorunlar Avrupanın hegemonyasına girilmesi neticesini doğurmuştur. Bu muvaceheden Osmanlı Devleti de uyguladığı ıslahatlar ve hayata geçirdiği Avrupai tarzdaki icraatlarla Avrupa'da vuku bulan yeni bilimsel tasavvur ve bunun gerek içtimai gerekse devlet hayatında etkin bir şekilde icra edilmesi neticesinde neler oluduğunu anlamak ve Avrupalı devletlere karşı misliyle mukabele edebilmeyi merkeze almıştır. İlerleme kavramı zaviyesinden ele alınan bu meseleler sadece iktisadi değil içtimai, siyasi ve fikri veçhelerden de bazı kavramlarla dönemin mütefekkirleri tarafından ifade edilmeye çalışılmıştır. Çalışma çerçevesinde II. Meşrutiyet döneminde bir beka kaygısı etrafında fikir serdeden İslamcı muhitlerden Sıratımüstakim ve Sebilürreşad mecmualarında kendisine yer bulan mütefekkirlerin ilerlemeyekarşılık öne sürdükleri kavramlar ve aldıkları tutum ve tavırlar irdelenmiştir. Avrupa'dan iktibas edilen meselelerin fikri zeminde akılcı ve pozitivist hususiyetler taşımasına rağmen İslamcı bir zümrenin bunları nasıl aştığı çalışmanın cevap aradığı başlıca sorudur.

Although the concept of development is seen as an economic concept, it is evident that it is a concept that needs to be examined from different perspectives in our recent history. Since the end of the eighteenth century, the events as a result of the significant challenges faced by the Islamic world have been analyzed by politicians, scholars and thinkers who graduated from modern schools. Muslims have criticised the reform movements by governments in social life in a wide range. The colonisation of the Islamic world, major military defeats, social depressions, and financial and economic problems resulted in European hegemony. In line with this, the Ottoman Empire focused on understanding what happened as a result of the new scientific imagination that took place in Europe with the reforms and the European-based actions, and its practical implementation both in social and state level, and to be able to respond in kind against European states. These issues, which were handled from the perspective of the concept of development, are tried to be expressed by the thinkers of the period not only from the economic but also from the social, political and intellectual aspects. Within the framework of study, the concepts put forward by the thinkers, who were among the Islamists and writers of Sıratımüstakim and Sebilürreşad magazines during the Second Constitutional Monarchy period, who expressed their ideas around a concern for survival, and the attitudes they adopted in response to the concept of development were examined. Although the issues quoted from Europe have rational and positivist features on the intellectual ground, how an Islamist group overcame them is the main question that the study seeks to answer.