Türkiye'de vergi afları üzerine bir ampirik inceleme = An empricial investigation on tax amnesties in Türkiye

Abstract

Vergi affı, hükümetin kamu alacaklarından tek taraflı olarak feragat etmesi ve tahsilatından vazgeçmesini ifade etmektedir. Ülkeler geçmişten beri ekonomik, siyasi, mali ve sosyal amaçlar ile vergi affı uygulamalarına başvurabilmektedir. Vergi afları ekonomik ve siyasi kriz dönemlerinde toplumdaki gerginliğin azaltılmasında, ülkelerin kısa vadeli nakit ihtiyaçlarının karşılanmasında ve kayıt dışı ekonominin önlenmesinde olumlu etkiler oluşturabilmektedir. Ancak sıkça uygulanması durumunda vergi uyumunun azalmasına, vergisini düzenli ödeyen mükelleflerin olumsuz etkilenmesine ve uzun vadede vergi gelirlerinde de azalma yaşanmasına neden olabilmektedir. Bundan dolayı vergi afları ülkenin ve toplumun ihtiyaçlarına göre detaylı hazırlanması ve dikkatli uygulanması gereken uygulamalar olmaktadır. Bu çalışmada enflasyon, kamu kesimi borçlanma gereği, bütçe açığı ve seçimler gibi çeşitli unsurların vergi afları üzerinde olan etkisi ile vergi aflarının vergi gelirlerine etkisi incelenmiştir. Vergi aflarına hangi durumlarda başvurulduğu araştırılmıştır. Bu kapsamda 2008-2023 yılları arasındaki ekonomik verilerden oluşan geniş bir veri seti hazırlanmıştır. Veri setinde ilgili yıllara ait ekonomik gerçekleşmeler, genel ve yerel seçimler, çıkarılan vergi afları ve 81 ile ait vergi gelirleri tahakkuk/tahsilat oranları bazında yer almaktadır. Veri seti Panel Veri Analizine tabi tutulmuş ve En Küçük Kareler Yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgulara göre Türkiye'de uygulanan vergi afları üzerinde en çok genel seçimlerin etkili olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca enflasyon, yerel seçim ve bütçe açığı vergi afları üzerinde negatif etkiye sahipken genel seçim ve kamu kesimi borçlanma gereğinin pozitif etkisinin bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hem vergi gelirlerin vergi afları üzerindeki etkisi hem de vergi aflarının vergi gelirleri üzerindeki etkisi incelenmiş ancak açıklanabilir bulgulara ulaşılmamıştır. Buna göre vergi afları ile vergi gelirleri arasında herhangi bir ilişki bulunmadığı söylenebilmektedir. Veri setinde yer alan ekonomik unsurların gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer vergisi üzerindeki etkisi araştırılmış, söz konusu üç ana vergi kalemi için de aynı bulgulara ulaşılmıştır. Buna göre enflasyonun vergi gelirleri üzerindeki etkisi pozitif iken kamu kesimi borçlanma gereğinin etkisi negatif yönlü çıkmıştır.

Tax amnesty refers to the government's unilateral waiver and collection of public receivables. Countries have been practicing tax amnesties for economic, political, fiscal and social purposes since the past. Tax amnesties can have positive effects in reducing tension in society during periods of economic and political crisis, meeting the short-term cash needs of countries and preventing the informal economy. However, if they are frequently applied, they may lead to a decrease in tax compliance, adversely affect taxpayers who pay their taxes regularly and cause a decrease in tax revenues in the long run. Therefore, tax amnesties should be prepared in detail according to the needs of the country and society and should be implemented carefully. In this study, the effect of various factors such as inflation, public sector borrowing requirement, budget deficit and elections on tax amnesties and the effect of tax amnesties on tax revenues are analyzed. The conditions under which tax amnesties are applied are investigated. In this context, a large data set consisting of economic data between 2008 and 2023 has been prepared. The data set includes economic realizations, general and local elections, tax amnesties and tax revenues of 81 provinces on the basis of accrual/collection rates. The data set is subjected to Panel Data Analysis and analyzed using the Least Squares Method. According to the findings obtained as a result of the analysis, general elections are the most influential factors on tax amnesties in Turkey. In addition, inflation, local elections and budget deficit have a negative effect on tax amnesties, while general elections and public sector borrowing requirement have a positive effect. Both the effect of tax revenues on tax amnesties and the effect of tax amnesties on tax revenues have been analyzed, but no explainable findings have been found. Accordingly, it can be said that there is no relationship between tax amnesties and tax revenues. The effects of the economic factors in the data set on income tax, corporate tax and value added tax were analyzed and the same findings were obtained for these three main tax items. Accordingly, while the effect of inflation on tax revenues is positive, the effect of public sector borrowing requirement is negative.