İran'da reform hareketinin doğuşu, yükselişi ve dönüşümü: Hatemi dönemi = The birth, rise and transformation of the reform movement in Iran: The era of Khatami

Abstract

Bu çalışma, İran reform hareketini Muhammed Hatemi'nin cumhurbaşkanlığı dönemini (1997-2005) merkeze alarak incelemektedir. Çalışmada reform hareketini ortaya çıkaran, yükselmesine ve çökmesine sebep olan dinamiklerin neler olduğu sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu doğrultuda reform hareketinin niteliği sorunsallaştırılmaktadır. Literatürdeki hakim yaklaşımın aksine reform hareketinin demokratik bir hareket olmaktan ziyade elitist bir hareket olduğu iddia edilmektedir. Çalışmanın teorik yaklaşımı elit teorisidir. Elit teorisi, İran siyasal sistemi ve siyasal aktörler bazında, yani hem kurumsal hem de aktörsel olarak çerçeve oluşturacak biçimde uyarlanmıştır. İran siyasetinin kurumsal yapısının demokratik değil elitist bir siyasete kapı araladığı vurgulanmıştır. Ayrıca İran'daki siyasi aktörlerin aile ve akrabalık yapıları sebebiyle dışarıya kapalı ağlar oluşturdukları ve dışarıdan gelenlerle siyasi pozisyonları paylaşmadıkları ileri sürülmüştür. Daha sonra bu teorik yaklaşım, siyasal süreç analizi metoduyla birlikte hipotezlerin test edilmesinde kullanılmıştır. Reformcuların siyasal geçmişleri, onları reformist yapan siyasi süreçler, reform döneminde yaşananlar ve reform döneminin sona ermesi, bahsi geçen teorik perspektif uyarınca anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, reform hareketinin elit içi siyasi kavgalar sonucunda ortaya çıktığı, hareketin yükselişinde ve çöküşünde de İran siyasetinin elitist yapısının, elitler arası mücadelenin ve hareketin aktörlerinin elit niteliğinin belirleyici olduğu anlaşılmıştır. Tezin ulaştığı sonuç, İran siyasetinde değişimin doğası ve sınırlılıklarına dair bir perspektif ortaya koymaktadır. Buna göre İran'da siyasal değişim ancak elitlerin kendi aralarındaki etkileşimleri, pazarlıkları ve mücadeleleri sonucunda ortaya çıkabilir. Taban hareketlerinin belirleyici olma şansları kısa ve orta vadede son derece zayıftır.

This study examines the Iranian reform movement by focusing on the presidency of Mohammed Khatami (1997-2005). The study seeks an answer to the question of what factors contributed to the rise and fall of the reform movement. In this regard, the nature of the reform movement is being questioned. In contrast to the dominant view in the literature, it is claimed that the reform movement is elitist rather than democratic. The theoretical approach of the study is the elite theory. The elite theory has been adapted to frame the Iranian political system and political actors. Therefore, the theory has been functionalized both institutionally and actor based. It has been emphasized that the institutional structure of Iranian politics opens the door to elitist politics, not a democratic one. It has also been argued that political actors in Iran form closed networks due to their family and kinship structures and do not share their political positions with outsiders. Later, this theoretical approach was combined with the political process analysis method to test hypotheses. The political past of the reformers, the political processes that made them reformists, and what happened during the reform period and the end of the reform period were tried to be interpreted in accordance with the aforementioned theoretical perspective. As a result, it has been understood that the reform movement emerged as a result of political struggles within the elite and the elitist structure of Iranian politics. The struggle between the elites and the elite nature of the movement's actors were decisive in the rise and fall of the movement. The conclusion reached by the thesis presents a perspective on the nature and limitations of change in Iranian politics. According to this, political change in Iran can only occur as a result of the interactions, bargains, and struggles of the elites among themselves. The chances of grassroots movements being decisive are feeble in the short and medium term.