Osmanlı Hukukunda Gedik = Gedik in Ottoman Law

Abstract

Esnaf teşkilatı, Osmanlı iktisadi sistemi içerisinde kilit rol oynayan birimlerden biridir. Esnafın faaliyetlerini sorunsuz yürütmesi, özellikle İstanbul gibi kalabalık şehirlerde halkın iaşe sıkıntısı çekmemesi adına Osmanlı Devleti'nin hususi olarak takip ettiği meselelerden biri olagelmiştir. Bu itibarla esnaf birlikleri, mesleklerini icra ederken genel anlamda devlet desteğini çoğunlukla yanlarında bulmuşlardır. Bunun yanında devletin kontrol ve denetimi de esnaf birliklerinin üzerinde olagelmiştir. Osmanlı iktisadi sistemi açısından bu denli önem taşıyan esnaf birlikleri, mesleklerini çoğunlukla vakıf dükkanlarda kiracı olarak icra etmiştir. Esnaf üyeleri vakıf dükkana kiracı olarak girerken mesleki aletlerini de beraberinde getirip yerleştirmiştir. Mesleki aletlerin vakıf dükkandaki yerleşikliği, hukuki açıdan hakk-ı karara dayalı olarak kiracı esnaf lehine birtakım özel kullanım yetkileri sağlamıştır. Ayrıca vakıf dükkanların tamir ihtiyacı da esnafın söz konusu tasarruf haklarını elde etmesinde kısmen etkili olmuştur. Çalışmanın kapsamı 16, 17 ve 18. yy'da İstanbul esnaf birliklerinde ortaya çıkıp yaygınlaşan gedik sisteminin hukuki açıdan analiz edilmesini içermektedir. Çalışmanın amacı, gedik sisteminin tarihi süreç içerisinde ortaya çıkışında etkili olan faktörlerin tespit edilerek gediğin tarihi serüveninin ayrıntılı şekilde incelenmesidir. Ayrıca gedik kavramının zamanla bünyesine kattığı farklı anlamların ve hukuki açıdan gedik hakkı sağlayan kira sözleşmesinin analiz edilmesi de çalışmanın amaçları arasındadır. Çalışmada izlenen yöntem ise; kaynak tarama, sınıflandırma, tahlil etme ve sentezleme aşamalarından oluşmaktadır.

The guild organization is one of the units that played a key role in the Ottoman economic system. Ensuring that guild carry out their activities smoothly has been one of the issues that the Ottoman Empire specifically pursued, especially in crowded cities such as Istanbul, in order to prevent people from experiencing food shortages. In this respect, tradesmen's unions have generally found state support while practicing their profession. In addition, the control and supervision of the state has been over the guild's unions. Guild unions, which were so important for the Ottoman economic system, mostly practiced their profession as tenants in foundation shops. When tradesmen members entered the foundation shop as tenants, they brought their professional tools with them and placed them there. The placement of professional tools in the foundation shop provided certain special usage rights in favor of the tenant guild, based on legal decision-making. In addition, the need for repair of foundation shops was partially effective in the guild's ability to obtain these savings rights. The scope of the study includes the legal analysis of the gedik system, which emerged and became widespread in Istanbul guild's unions in the 16th, 17th and 18th centuries. The aim of the study is to examine the historical adventure of the gedik in detail by identifying the factors that were effective in the emergence of the gedik system throughout the historical process. In addition, the aims of the study are to analyze the different meanings that the concept of gedik has acquired over time and the lease agreement that provides the right to gedik from a legal perspective. The method followed in the study is; It consists of source scanning, classification, analysis and synthesis stages.