Sünni ve Şii tefsirlerde Ehl-i Beyt (On iki imam) rivayetlerinin tespit ve tahlili = Ehl-i Beyt's (Twelve imams') interpretations in Sunnī and Shī'te tafāsīr: Determination and analysis

Abstract

Sünnî ve Şiî tefsirlerinde on iki imam tefsir rivayetleri bolca bulunmaktadır. Mevcut rivayetlerin çokluğuna rağmen bunların kaynakları, konusal dağılımları ve her iki mezhep içindeki konumları esas alınarak yapılan tahlili bir çalışma mevcut değildir. Bu çalışma ilgili rivayetlerin kaynakları, konularının tasnifi ve her iki mezhep yönünden değerlendirilmesini içermektedir. On iki imam rivayetlerinin önemli bir kısmının kaynağı imamın bizzat kendi tecrübesine dayandığı akli çözümlemelerden oluşur. Geri kalan kısmı ise kendinden önceki herhangi bir imama dayandırdığı bir olay, ahval-ı nüzul bilgisi yahut ahir zaman ve ahiretin durumu gibi gayba yönelik bir bilginin aktarımıdır. Bu bilgi, ilgili ayetin tefsirine yöneliktir. Üçüncü bir kısım ise herhangi bir delile dayanmayan mesnetsiz iddialar içeren rivayetlerdir. Tefsir rivayetlerinin bu üçlü taksimle tahlil edilmesi özellikle rivayet tefsiri çalışanlar için yeni bir yöntem olarak görülebilir. Bu çalışmada on iki imamdan gelen rivayetler konu eksenli taksim edildiklerinde bunların birçoğunun ayetteki bağlamından bağımsız olarak lafızların anlamlarını açıklamaya yönelik olduğu, bir kısmının kısaca ayetin manasını vermeye odaklandığı ve diğer bir kısmının ise kelam ilmi veya Kur'ân kıssalarıyla ilgili olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra, Ehl-i sünnet ve Şîa arasında mezhepsel farkları konu edinen rivayetler esbâb-ı nuzül, kıraat, nasih-mensûh, ahkamu'l-Kuran, mübhemâtu'l-Kur'ân gibi Kur'ân ilimlerine dair rivayetler şeklinde tasnif edilmiştir. Her iki ilmi literatürdeki on iki imam rivayetleri incelenirken, Sünni ve Şiî mezheplerindeki ihtilaf ve ittifak noktalarına odaklanarak meseleler ele alınmış ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Tafsīr narrations of twelve imams is a voluminous addition in the Sunni and Shiite tafsīrs. Despite the abundance of existing narrations, there is no critical analysis of their sources, thematic categorization, and the positions in both sects. This study includes the assessment of the sources of related narrations and their classification based on its subject, and their evaluation in terms of both sects. The significant part of these narrations is based upon the intellectual analysis of the imam's own experience. Another type is the transmission from previous imams about any incident, ahvāl-ı nüzūl, or the end times and the hereafter. This information is for the interpretation of the relevant verse. The rest of the transmission contains baseless claims without any evidence. Analyzing tafsīr narrations with this triple division can be seen as a new method, especially for those who work in this domain. In this study, the thematic catagorization of these narrations tells us that most of them are for explaining the meanings of the words independently without focusing on the context of verse, some of them focus, briefly, on giving the meaning of the verse, and the other part is related to the science of kalām or the stories of the Qur'ān. In addition, the narrations dealing with the sectarian differences between Ahl as-Sunnah and Shia are classified as narrations about Qur'ānic sciences such as asbāb-i nuzül, qiraāt, nāsikh-mansūkh, ahkāmu'l-Qur'ān, mubhemātu'l-Qur'ān. While examining the narrations of the twelve imams in both literature, the issues were discussed and tried to be evaluated by focusing on the points of agreement and disagreement beyween Sunni and Shiite sects.