Anadolu ağızlarında hâl kategorisi = Case category in anatolian dialects

Abstract

Hâl kategorisi, dil bilgisi çalışmalarının genelinde, "çekim ekleri" başlığı altında yer alan bir konudur. İsim ile fiil arasındaki işlevi yüklenmesi bakımından ayrı bir ek sınıfı içinde yer alan hâl ekleri, birkaç çalışma dışında, yaygın dil bilgisi anlayışına göre işlenmiştir. Bu anlayış, tek şekil ve tek işlev esasına dayandığından isim ve fiil arasındaki diğer işlevleri dikkatten kaçırmaktadır. Bu da hâl kategorisindeki ana fonksiyonları beş ile on arasında sınırlandırmaktadır. Bu sayıları belirleyen değişkenler ise "yalın hâl" ve "ilgi hâli" başlıklarının yer alıp almamasıdır. Hâl kategorisi ağız çalışmalarında da yer almakta ve yukarıda bahsettiğimiz yaklaşımdan farklı ele alınmamaktadır. İncelenen ağız çalışmalarında farklı bir yaklaşımla karşılaşılmamıştır. Özellikle üst işlev hususunda konunun işlenişi aynı olduğu için örnekler de genellikle tek işlevden seçilmiştir. Bu çalışmaların birbirinden ayrıldığı tek nokta örneklerin kelime ya da cümle/ isim fiil tamlaması şeklinde olmasıdır. "Anadolu Ağızlarında Hâl Kategorisi" adlı bu çalışmada isim fiil tamlaması ve cümledeki diğer yardımcı unsurlar göz önünde bulundurularak işlev ve buna bağlı alt işlev tespiti yapılmıştır. Bu fonksiyonların belirlenmesinde şüphesiz, fiilin anlam özellikleri de etkili olmuştur. Bu vesileyle, morfofonetik olarak aynı olan şekiller arasındaki fonem farkına da dikkat edilmiştir. Aynı fonksiyonda görülen morfofonetik farklar, ya tamamen farklı şekiller ya da ses hadiseleriyle oluşan şekiller sebebiyle ortaya çıkmıştır.

The case category is a subject that is generally included the title of "conjuction suffixes" in grammar studies. Case suffixes, which are in separate suffix class in terms of loading the function between the noun and the verb, have been processed according to the common grammar tendency, with the exception of a few studies. Since this tendency is based on one morfem and one function, it overlooks the other functions between the noun and verb. This limits the main functions in the case category between five-ten. The variables that determine these numbers are whether the headings "nominative" and "genitive" are included. The case category is also included in dialect studies and is not handled differently from the tendency we mentioned above. A different approach was not encountered in the dialect studies examined. Since the treatment of the subject is the same, especially in terms of the main function, the examples are usually chosen from one function. The point where these studies differ from each other is that the examples are in the form of word or sentence/determinative of noun and verb. In this study, named "Case Category in Anatolian Dialects", a main function naming and sub-functions related to it have been determined by considering the determinative of name and verb and even other auxiliary elements in the sentence. Undoubtedly, the semantic features of the verb have also been effective in determining these functions. For this reason, attention has also been paid to the phoneme difference between morphophonetically identical shapes. Morphophonetic differences seen in the same function have emerged either due to completely different suffixes or morphem formed by phonetic change.