Hiyerarşi Sarsıldığında: 2013 Sonrası Türkiye'nin Amerikan Düzeni ile Krizi

Abstract

ÖZET Bu proje 2013 sonrası Türk-Amerikan ilişkilerinde yaşanan krizi Uluslararası İlişkiler teorileri içinde görece yeni olan hiyerarşi yaklaşımı ile açıklamayı hedeflemektedir. İki ülke ilişkilerinde İkinci Dünya Savaşı sonrasında ilk kez gittikçe tırmanan ve nihayetinde (Suriye’de) adı konulmamış bir vekâlet savaşına varan derin bir kriz yaşanmaktadır. Söz konusu kriz “eksen kayması” özelinde çalışılsa da Uluslararası İlişkiler disiplini içindeki teorik literatüre eklemlenmemiştir. Üstelik “eksen kayması” analizleri projenin konusu olan krizden önce sıklıkla kullanılmıştır ve bu nedenle 2013 sonrası krize özgü bir açıklama sunmaktan uzaktır. Nasıl oluyor da Amerikan düzeni içinde egemenliğinden verdiği taviz karşılığında (ülkedeki Amerikan üsleri ve dış politikasını Amerikan nüfuzuna açmak) iki önemli fayda sağlayan (güvenlik şemsiyesi ve liberal ekonominin getirdiği refah) Türkiye, Amerikan düzeni ile yaptığı sözleşmenin sınırlarını zorlayan bir politik tercihte bulunuyor? Projenin temel argümanı, Türkiye’nin içinde bulunduğu bölgede Rusya’nın askeri bir güç alternatifi olarak ortaya çıkması ve ABD’nin burada Soğuk Savaş sonrasından beri devam ettirdiği askeri müdahale tekelini kırmasıdır (Gürcistan, Ukrayna ve Suriye). Bu yeni durum Türkiye’nin Amerika ile olan hiyerarşik ilişkisini temelden etkilemiştir. Etrafındaki bölgenin iki askeri hiyerarşinin rekabet alanı olması ve Soğuk Savaş’tan farklı olarak Rusya’nın açık bir tehditte bulunmadığı bir bölgesel denklem Türkiye özelinde iki sonuç doğurmaktadır: 1. Söz konusu rekabetin neden olduğu fırsatı değerlendirmek ve Amerikan düzeninde yer alma karşılığında vazgeçilen egemenliği mümkün olduğunca minimuma indirmek, 2. Bölgede rakip bir askeri hiyerarşi ile rekabet etmek zorunda kalan Amerika’nın kendi düzeni içinde yer alan Türkiye’nin egemenliği üzerindeki gücünü genişletme ihtiyacı. Yeni düzenin Türkiye’yi karşı karşıya bıraktığı bu iki sonucun kısa ve orta vadede nasıl şekilleneceği, Türk iç ve dış politikasını önemli ölçüde etkileyecek temel parametredir. Projeden beklenen temel çıktı söz konusu parametreyi hem uzmanlar hem de siyasi karar vericiler için açıklamak ve olası senaryoları (yapılan sunumlar ve yayımlanan makaleler yoluyla) netleştirmektir. Anahtar Kelimeler: Türk dış politikası, Amerikan düzeni, Rusya, Hiyerarşi

ABSTRACT This project aims to explain the crisis Turkish-American relations experienced after 2013 through the lenses of the hierarchical approach, which is relatively new in International Relations theories. For the first time in the relations of the two countries after the Second World War, there is a crisis that has been escalating and eventually leading to an unspoken proxy war (in Syria). Although the aforementioned crisis has been studied through the concept of shift of axis, it has not been integrated into the theoretical literature within the discipline of International Relations. Moreover, the shift of axis analysis is often used before, and therefore it is far from offering an explanation peculiar to the post-2013 crisis. Although Turkey gained two important assets (security umbrella and prosperity brought by liberal economy) in exchange for concessions about its own sovereignty (American military bases and American influence in Turkish foreign policy), why Turkey pursues a political choice that pushes the limits of the contract between Ankara and Washington? The main argument of the project is that Russia has broken the US monopoly of military intervention (Georgia, Ukraine and Syria) in the region where Turkey is located and this has a fundamental effect on the hierarchical relationship between Turkey and the United States. The fact that the region around Turkey is the region where two military hierarchies compete and Russia does not pose a direct threat to Turkey unlike the Cold War period has two implications for Turkey: 1. Ankara wants to use the opportunity emerging from the competition and decreases the decree of autonomy left to the US in return for security and economic gains, 2. Washington wants to expand its power over subordinate states in the region to have a better struggle against the return of Russia into the region militarily. How these two developments Turkey faces as a result of newly emerging regional order will take shape in the short and medium waters is a basic parameter that will significantly affect Turkish domestic and foreign policy. The main target of the project is to explain this parameter and possible scenarios (through presentations and academic articles) for both experts and political decision makers in Turkey. Keywords: Turkish foreign policy, the US-led order, Russia, Hierarchy