KLASİK DÖNEMDE OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA KARAYOLU ULAŞIMINI VE NAKLİYATI ETKİLEYEN FAKTÖRLER (1500-1800)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki karayolu ulaşımı ve taşımacılık işlemlerinin hangi koşullar altında gerçekleştiğini ortaya koymayı hedefleyen bu makalede özellikle dört noktanın önemli olduğu vurgulanmıştır. İlk olarak yolların durumu ele alınmıştır. İmparatorlukta yol yapımı ve onarımı ile doğrudan doğruya ilgilenen kurumlar bulunmadığı için bu işler vakıflar, derbentçiler, kaldırımcılar ve köprücüler gibi örgütler aracılığıyla yürütülmekteydi. Yine de yolların bakımı ve zor iklim koşullarında açık tutulması özellikle savaş zamanlarında zahire ve asker nakliyatının aksamadan yürütülmesi devletçe önemsenen bir husustu. Bu amaçla menzillerin bakım ve onarımı ihmal edilmemeye çalışılmış, yolların güvenliğini sağlamak için kale örgütünden yararlanılmıştır.Üzerinde durulan ikinci nokta güvenliktir. Ulaşım ve ticareti engelleyen unsurların başında yol güvenliğinin ortadan kalkması gelmektedir. Bu durumun farkında olan Osmanlı Devleti, haberleşme ve ticaretin aksamadan sürdürülmesi amacıyla bazı tedbirler almış, kervansaray, derbent, kale gibi birimler inşa ettirmiştir. Günde ancak 30- 40 kilometrelik bir mesafenin kat edilmesine olanak veren Osmanlı ulaşım teknolojisi ile bu kuruluşların bulundukları uzaklıklar arasında bir uyum bulunmaktadır. Söz konusu hız ve zaman ölçüsüne göre ana güzergâhlarda oluşturulan kervansaray, derbent ve menziller aracılığıyla devlet otoritesi ve güvenlik sağlanmaya çalışılmıştır.Yetersiz ulaşım araçları ile dar yollarda yapılan taşımacılık, özellikle kış mevsiminde iklim koşullarından olumsuz yönde etkileniyordu. Böyle zamanlarda ulaşım ve nakliyat durma noktasına geliyor ya da taşıma fiyatlarının yükselmesine neden oluyordu. Kar ve yağmurun çamur deryasına çevirdiği yollara saplanıp kalan hayvanlar ve arabaların taşıdığı malların zamanında ve istenilen yere ulaştırılamaması birçok kötü sonucun doğmasına neden olabiliyordu. Özellikle savaş dönemlerinde ordunun lojistik ihtiyaçlarının karşılanmasında hayati öneme sahip olan hayvanların ilerleyememesi, hatta zaman zaman telef olmaları ordunun yürüyüşünün yavaşlamasına, daha da kötüsü seferlerin ertelenmesine bile yol açabiliyordu.Ulaşım hizmetlerinde kullanılan at, deve, katır gibi hayvanlar ile araba benzeri araçların ihtiyaç duyulan miktarda sağlanamaması, bu araştırmada ele alınan ulaşım ve nakliyatı etkileyen olumsuz faktörlerin sonuncusudur. Bu durumun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Hayvanlar arasında baş gösteren salgın hastalıklar, devletin aşırı talepleri ya da düşük fiyat teklifi, savaşlar, bahsedilen nedenlerden bazılarıdır. Osmanlı yönetimi, sahip olduğu teknolojik imkânlarla yukarıda bahsedilen sorunlara çözüm üretmeye çalışmışsa da yeterince başarılı olamamış, özellikle 18. yüzyıldan sonra bu konuda Avrupa ülkelerinin gerisinde kalmıştır.

It is particularly emphasized four important points in this article aiming to reveal under what conditions the road transportation and transportational operations were carried out in the Ottoman Empire. First, the condition of the roads is discussed. Since there were no institutions directly interested in road construction and repair in the Empire, these works were carried out by the organizations such as, foundations, derbendjies, paviours and bridge builders. Nevertheless maintaining the roads and keeping them in open in difficult climatic conditions, carrying out grain and soldier transportation especially in the wartime without delay are all important for the state. For this purpose, the maintenance and repair of Menzils (billets) were not to be negle-cted and the castle organization has been used to ensure the safety of the roads. The second emphasized point is the security. Lack of road safety is one of the ele-ments that stop transportation and trade. Being aware of this situation, the Ottoman Empire took some measures in order to keep communication and trade continue and built units such as caravanserai, derbend and fortress. There is a harmony between the Ottoman transportation technology that allows a distance of only 30-40 kilometres per day and the distances of these institutions. According to the mentioned speed and time, the state authority and security were tried to be provided through the caravanse-rai, derbent and menzil established on the main routes.Transportations in narrow road with inadequate transportation means were adver-sely affected by climatic conditions, especially during winters. At such times, transporta-tion and carriage came to a halt or caused rising on transportation prices. Not carrying the goods in time and desired place by animals and carriages that stuck in the roads, tur-ned into very muddy places by snow and rain, could have caused many negative results. Not going of animals who had vital reserves in meeting the logistical needs of the army especially during wartime, even occasionally their being wasted, could cause the march of the army to slow down and even postponement of military expeditions.Failure to provide horses, camels, mules and car-like vehicles used in transportation services in the required amount is the last of the negative factors affecting the commu-nication and transportation discussed in this research. There are several reasons for this. Epidemic diseases among animals, the state's extreme demands or low price offer and wars are some of the mentioned reasons.Although the Ottoman government tried to solve the above mentioned problems with its technological possibilities, it had not been successful enough, lagged behind the European countries especially after the 18th century.